نسخه طب ایرانی برای آلودگی هوا

پروانه بندپی-روزنامه نگار

خیلی از ما در کلانشهرها زندگی می‌کنیم و آلودگی هوا یکی از پایه‌های ثابت زندگی شهرنشینی است. سالانه 45هزار نفر در ایران به دلایل منتسب به آلودگی هوا مثل حمله‌های قلبی، انواع سکته و... جان خود را از دست می‌دهند یا دچار مرگ زودرس می‌شوند. رفع آلودگی هوا در توان مردم نیست اما می‌توان با رعایت نکات خودمراقبتی تا حدودی از آسیب‌های آن دور ماند. طب ایرانی درباره محافظت از خود در برابر آلودگی هوا توصیه‌های بسیار مؤثر و مفیدی دارد که رعایت آنها می‌تواند منجر به تقویت سیستم ایمنی شود و سلامت افراد را در برابر آسیب‌های آلاینده‌ها حفظ کند. دکتر غزاله حیدری‌راد، پزشک و متخصص طب ایرانی در گفت‌وگو با همشهری تندرستی به چند نکته از توصیه‌های این طب در مواجهه با آلودگی هوا اشاره کرده است. به‌گفته او زندگی سالم در طب ایرانی 6محور اصلی دارد که یکی از آنها هواست: «ما نمی‌توانیم جلوی ورود آلاینده‌های هوا به بدن‌مان را بگیریم اما با رعایت برخی توصیه‌ها و مصرف برخی خوراکی‌ها می‌توانیم سیستم ایمنی بدن‌مان را تقویت کنیم تا از ما در برابر آلودگی‌ها محافظت کند. همچنین می‌توانیم به تمدد و تقویت اعصاب خود کمک کنیم.» این توصیه‌های کاربردی را در ادامه بخوانید.


بخور دادن
طب ایرانی، بخور دادن را بیشتر از مصرف دمنوش توصیه می‌کند چون فواید بسیار زیادی دارد. بخور با ترکیبات گیاهی مختلف یا بخور با آب خالی هردو مفید است. بخور رطوبت مویرگ‌های تنفسی را تامین می‌کند، اجازه نمی‌دهد که ترشحات این مویرگ‌ها خشک و غلیظ شود و حرکت مویرگ‌ها را هم حفظ می‌کند، به همین دلیل در روزهای آلودگی هوا بسیار کمک‌کننده است. در واقع باعث می‌شود که مویرگ‌ها در کل مسیر تنفسی، جلوی آلاینده‌ها را بگیرند تا آلاینده‌های کمتری پایین برود و به سطح ریه‌ها برسد. نیاز به بخور خاصی هم نیست، حتی آب خالی در یک قابلمه هم مفید است. نیازی نیست که حتما دستگاه بخور خریداری شود، چون همه توانایی خرید این دستگاه را ندارند. بخور با ترکیب آب و مرزنجوش یا آویشن، اسطوخودوس، بابونه، ختمی و پنیرک که اغلب در خانه‌ها موجودند و اثرات ضد‌میکروبی بسیار خوبی دارند هم مناسب است چون حالت موکولیتیک (خلط‌آور) دارند و مجاری تنفسی را پاکیزه نگه می‌دارند.

سوپ سبزی
در روزهای آلوده بهتر است بیشتر غذاهای سبک که هضم خیلی راحتی دارند و مواد زائد کمتری هم تولید می‌کنند، مصرف شود. مثل انواع سوپ‌ها که در طب سنتی با نام شوربا و اسپیدباج (اسفیدباج) شناخته می‌شوند؛ یعنی سوپی که با انواع سبزی به‌خصوص سبزی‌هایی مثل کرفس، تره‌فرنگی، گشنیز، بروکلی و بقیه سبزی‌های سبز پخته شده باشد.  سبزی‌های سبز، آنتی‌اکسیدان بالایی دارند و آنتی‌اکسیدان، اثرات مخرب آلودگی هوا را کم می‌کند. در ضمن وقتی این سبزی‌های را در سوپ و به‌صورت پخته می‌خورید، هضمش هم راحت‌تر است. سوپ را می‌توان یک روز در میان خورد. در اسپیدباج‌ها هم علاوه بر سبزی‌های سبز، می‌توان از انواع سبزی‌های فصل هم استفاده کرد مثل به، کدوحلوایی، شلغم، کدو سبز، یا پوره کدوحلوایی و پوره هویج. طیف وسیعی از افراد از سالمندان تا کودکان، می‌توانند این سوپ‌ها را بخورند. البته برای افراد مبتلا به دیابت مصرف زیاد کدو حلوایی توصیه نمی‌شود، چون قند بالایی دارد ولی کدو سبز، هویج و سبزی‌های سبز منعی ندارد. لازم هم نیست که همه سبزیجات را در یک وعده در سوپ بریزید. هر بار فقط چند سبزی را داخل سوپ بریزید و مصرف کنید. چغندر یا لبو هم آنتی‌اکسیدان بسیار بالایی دارد. البته قندش هم خیلی بالاست و فردی که دیابت دارد، نباید زیاد مصرف کند. لبو را به جای اینکه خالی و به تنهایی بخورید، می‌توانید داخل سوپ بریزید چون فیبر بالایی دارد.

دور شدن از محیط آلوده
در طب سنتی ایرانی «نقل مکان» بسیار توصیه شده است. اگر در شهرهای با هوای آلوده زندگی می‌کنید و فرصت خروج از این منطقه در زمان بروز آلاینده‌ها را ندارید، حداقل آخر هفته‌ها یا هر تعطیلی‌ یا هر فرصتی که در اختیار دارید، از محیط آلوده خارج شوید و هوای پاک تنفس کنید.

مغزها
مصرف انواع مغزها در روزهای آلودگی هوا به‌شدت توصیه می‌شود و از میان مغزها، بادام درختی مفید است چون رطوبت خوبی به بدن می‌دهد و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. بادام درختی و مویز در طب سنتی جزو تنقلات توصیه‌شده‌ مفید هستند. مصرف بقیه مغزها هم توصیه می‌شود اما گران هستند و نمی‌توان برای همه افراد تجویز کرد.

رایحه‌درمانی
در خانه از خوشبوکننده‌هایی مثل گلاب، ترکیب سدر و گلاب، رایحه‌های طبیعی مثل به، نارنج و پوست پرتقال استفاده کنید؛ به این صورت که مثلا پوست پرتقال یا تکه‌های به را روی گاز (یا بخاری یا شوفاژ) بگذارید تا اسانس و رایحه آن در هوا پخش شود.  رایحه‌درمانی، سموم و آلودگی هوا را از بین نمی‌برد اما اعصاب را تقویت می‌کند. وقتی نمی‌توانیم جلوی یک ضرر را بگیریم، باید سودی به بدن برسانیم. علاوه بر اینها می‌توانیم تعداد گلدان‌های خانه را بیشتر کنیم. گل هم نمی‌تواند آلودگی هوا را کم کند اما تولیدکننده اکسیژن است و هر چه تعدادش بیشتر، بهتر!

دمنوش
از میان همه دمنوش‌ها و نوشیدنی‌ها چیزی که برای روزهای آلوده خیلی توصیه می‌شود، شربت عسل و لیموترش است که ترکیبی از آب جوش، کمی عسل و لیموترش است. این ترکیب، خاصیت شست‌وشو دهنده دارد و در مسیرهای گوارشی تمام ترشحات، مواد غلیظ و موارد بلغمی را پاک می‌کند تا پرزها بتوانند بهتر عمل کنند. این ترکیب نباید ترش باشد و بهتر است ملس باشد و داغ و جرعه‌جرعه نوشیده شود. چای سیاه تازه‌دم هم خوب است اما به جای چای می‌توان چای به دم کرد. حتی می‌توان در چای‌ها، ترکیبات مختلفی را به‌عنوان مُصلح استفاده کرد یا پوست خشک پرتقال را داخل چای ریخت و آن را دم کرد، اینها سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند.

آبمیوه‌ها
بیشتر بچه‌ها از سوپ و پوره خوش‌شان نمی‌آید و اگر از خوردن میوه‌ها هم امتناع می‌کنند، می‌توان آبمیوه‌های مفید را برای آنها درنظر گرفت؛ مثل آب انار، آب سیب، ترکیب آب سیب و آب مرکبات، آب لیموشیرین و آب پرتقال. الان فصل انار است و آب انار بسیار توصیه می‌شود. فقط کسانی که سن بالایی دارند یا نقاهت دارند یا کودک هستند، یا کلا بدن‌شان کمی ضعیف است، توصیه می‌شود آب انار شیرین یا ملس مصرف کنند و آب انار ترش نخورند. ترکیب آب سیب و آب زرشک هم برای روزهای آلوده توصیه می‌شود.  نوشیدنی‌ای مثل آب انار یک نوع پادزهر است و کبد را پاکسازی می‌کند و می‌تواند مقاومت بدن را بیشتر کند. برای این آبمیوه توصیه می‌شود که یک‌چهارم لیوان آب زرشک باشد و بقیه‌اش آب سیب.

توصیه
راهکارهای ورزشی

فعالیت ورزشی یکی از توصیه‌های مهم کارشناسان حوزه سلامت است، اما بهتر است در هوای آلوده کمتر انجام شود. دلیلش هم این است که هنگام ورزش، تنفس عمیق و افزایش میزان هوای
 وارد شده به ریه‌ها باعث می‌شود که ذرات آلاینده بیشتر در ریه‌ها جذب شوند و آسیب‌های جدی‌تری وارد کنند. اما اگر مایل هستید ورزش را ادامه دهید، نکته اول پرهیز از ورزش در هوای باز است و نکته دوم انجام ندادن ورزش‌های سنگین که نیاز به تنفس بیشتری دارد. به‌طور کلی در هوای آلوده انجام ورزش‌هایی مانند یوگا و تای‌چی که برای تقویت قفسه سینه، دیافراگم و عضلات سر و گردن انجام می‌شود مناسب است، به شرطی که در مکان بسته انجام شود. چند راهکار برای ورزش در هوای آلوده را در ادامه بخوانید.
انتخاب زمان مناسب
ورزش در ساعات پایانی روز یا صبح زود که میزان آلودگی کمتر است، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
کاهش شدت و مدت زمان ورزش
ورزش شدید باعث افزایش سرعت تنفس و حجم هوای ورودی به ریه‌ها می‌شود که منجر به جذب بیشتر آلاینده‌ها می‌شود. به جای دویدن یا ورزش‌های هوازی با شدت بالا، پیاده‌روی یا دویدن با سرعت پایین‌تر انجام دهید. مدت زمان ورزش را به‌عنوان مثال از ۳۰ دقیقه‌ به 15تا 20دقیقه کاهش دهید.
انتخاب زمان مناسب برای ورزش
آلودگی هوا معمولاً در ساعات خاصی از روز مثل اوج ترافیک صبح و عصر بیشتر است. ورزش را در ساعت‌هایی انجام دهید که کیفیت هوا بهتر است، مانند اوایل صبح یا بعد از غروب. از اپلیکیشن‌های کیفیت هوا (مانند AQI) برای پیگیری وضعیت آلودگی استفاده کنید و از ورزش در ساعات اوج آلودگی خودداری کنید.
توجه به نشانه‌های بدن
برخی افراد بیشتر از دیگران به آلودگی هوا حساس هستند و ممکن است سریع‌تر دچار مشکلات تنفسی شوند. درصورت بروز علائمی مانند سرفه، تنگی نفس، خستگی شدید یا سردرد، ورزش را متوقف کنید و به محیطی با هوای تمیزتر بروید. اگر مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند آسم یا بیماری قلبی هستید، قبل از انجام ورزش در هوای آلوده، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.