گزارش
كتاب درسی یا مثنوی علوم؟
درحالی‌که پژوهش‌ها نشان می‌دهد حجم مطالب درسی زیاد است، معاون وزیر می‌گوید اینطور نیست
فهیمه طباطبایی-روزنامه‌نگار
حجم زیاد مطالب درسی هر کتاب، دانش‌آموزان را کلافه کرده است. آنها تا می‌آیند با یک مفهوم درسی آشنا شوند باید بروند سراغ مفهوم بعدی. در این میان معلمان هم برای اینکه از بودجه‌بندی تدریس کتاب عقب نمانند، مجبورند سریع مطالب را درس بدهند و از آن عبور کنند.
داستان چیست؟
روایت خیلی ساده است؛ از یک سو دانش‌آموزان عنوان می‌کنند که حجم مطالب کتب درسی به‌خصوص در دروسی مثل ریاضیات، علوم، عربی و دینی زیاد است و آنها تا می‌خواهند با مبحث درسی آشنا شوند و در کلاس بیشتر درباره آن صحبت کنند، باید بروند سراغ مبحث بعدی. زهرا. د، دانش‌آموز پایه یازدهم علوم انسانی می‌گوید: «مثلا در درس عربی به‌شدت این مشکل را داریم، هر بخش درسی محتوایش به‌شدت سنگین است، بعد تا ما شروع می‌کنیم به فهمیدن و یاد گرفتن و می‌خواهیم رفع اشکال کنیم، معلم می‌گوید وقت نیست و باید برویم مبحث بعدی. خوب ما کی این را یاد بگیریم؟ بدتر اینکه اگر یاد نگیریم مبحث بعدی را هم یاد نمی‌گیریم و این یاد نگرفتن روی هم تلنبار می‌شود.»
مبینا. خ، دانش‌آموز پایه دهم رشته ریاضی هم در این‌باره می‌گوید:«حجم زیاد مطالب درسی و اینکه معلم نمی‌رسد آنها را درس بدهد، باعث شده که خیلی از ما مجبور شویم کتاب کمک‌آموزشی بخریم یا معلم خصوصی بگیریم تا آن درس را بفهمیم. شب امتحان هم که خیلی کار سخت‌تر می‌شود. خوب چرا نباید محتوای کتاب درسی مثلا 5فصل باشد تا بتوانیم در آن عمیق شویم؟ این حجم زیاد چه‌کسی را دانشمند کرده که ما را بکند؟»
تذکر رهبر معظم انقلاب درباره حجم کتب درسی
حجم محتوای کتاب‌های درسی آنقدر زیاد است که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب هم درباره آن تذکر داده‌اند. ایشان در بیست و یکم اردیبهشت سال 1401در دیدار با معلمان گفتند:« بعضی مطالب در برنامه‌های درسی کنونی، صرفاً محفوظاتی است که بدون هیچ سودی برای حال یا آینده دانش‌آموزان به ذهن آنها سرازیر می‌شود که باید این موارد شناسایی و از آموزش‌ها حذف شود.»
مسئولان آموزش و پرورش چه می‌گویند؟
بیشتر کارشناسان که اتفاقا از بدنه وزارت آموزش و پرورش هستند و زیرنظر این وزارتخانه کار پژوهشی کرده‌اند، می‌گویند که باید حجم کتب درسی کم شود. فرهاد کریمی، رئیس سابق پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش می‌گوید: «در دوره اول ابتدایی، نتایج هر 3 پژوهش ملی که با کیفیت بسیار بالایی هم انجام شده‌اند، نشان داد که حجم کتاب‌های درسی ریاضی، علوم و فارسی بالاست و از نظر تعدد و چگالی مفاهیم دچار تورم هستند. همچنین در 6شاخص مربوط به کتاب پایه دهم به این نتیجه رسیدیم که حجم کتب درسی با توان و درک دانش‌آموزان و زمان آموزش همخوانی ندارد و مطالب زیاد هستند.»
چرا حجم کتاب‌های درسی کم نمی‌شود؟
اما برخلاف نظر کارشناسان، حجت‌الاسلام علی لطیفی، رئیس فعلی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی معتقد است که حجم مطالب درسی زیاد نیست. او می‌گوید: «به‌نظرم چالش اصلی عدم‌تناسب میان چگالی محتوا و زمان آموزش است؛ یعنی حجم، معیار نیست بلکه معتقدم چگالی مهم‌تر است. آیا باید زمان آموزش را اضافه کنیم یا چگالی را کم کنیم یا هر دو با هم صورت گیرد؟ این یک پرسش کارشناسی است و باید درباره‌اش بررسی کرد. براساس مطالعات تیمز و پرلز، ایران یکی از کشورهایی است که کمترین میزان زمان آموزش در جهان را دارد و این بسیار نگران‌کننده است. لذا فقط مسئله این نیست که حجم کتاب‌ها را کم کنیم بلکه حتما باید به این فکر باشیم که زمان آموزش را واقعی‌تر کنیم.