تراپی با دهه 60

ناصر احدی-روزنامه‌نگار

هر فیلمی که در گیشه پرفروش می‌شود، همان سؤال مشهور همیشگی را پیش می‌کشد که «چرا این فیلم پرفروش شد؟» مخصوصا اگر آن فیلم فرقی با نمونه‌های قبلی نداشته باشد، پرسش دیگری به شکلی مؤکدتر به ذهن خطور می‌کند که «چرا استفاده چندین و چندباره از عناصری کلیشه‌ای هنوز در گیشه جواب می‌دهد؟»  این پرسش‌ها را می‌شود درباره «زودپز» ساخته رامبد جوان که فیلم پرفروش این روزهای گیشه است، مطرح کرد: چرا این فیلم پرفروش شد و چرا استفاده چندین و چندباره از عناصری کلیشه‌ای در آن هنوز در گیشه جواب می‌دهد؟ معمولا‌ مجموعه ای از دلایل به اقبال عمومی می‌انجامد؛ عواملی که وقتی کنار هم قرار می‌گیرند توفیق گیشه را به همراه می آورند.  5دلیل برای این موضوع برشمرده‌ایم.

کمدی می‌فروشد
از 20فیلم پرفروش تاریخ سینمای ایران در بعد از انقلاب، 17فیلم کمدی، یک فیلم انیمیشن، یک فیلم درام تاریخی و یک فیلم درام اجتماعی است. «زودپز» در زمان نگارش این گزارش دوازدهمین فیلم پرفروش تاریخ سینمای بعد از انقلاب است و به‌احتمال خیلی زیاد در روزهای آتی خودش را تا رتبه ششم بالا می‌کشد و بعد از آن برای ورود به جمع 5فیلم پرفروش ابتدایی ــ که دامنه فروش‌شان از 120تا 324میلیارد تومان است ــ خیز برمی‌دارد. همین که در تبلیغات فیلم اعم از پوسترها و تیزرها و خلاصه داستانی که در رسانه‌ها منتشر شده روی کمدی بودن فیلم تأکید شده، فارغ از کیفیت فیلم، تماشاگر به دیدن آن راغب می‌شود.

ترکیب بازیگران می‌فروشد
 نوید محمدزاده تا قبل از «زودپز» در فیلمی کمدی ظاهر نشده بود و تماشاگران او را با بازی‎هایش در درام‌های اجتماعی به یاد می‌آورند. محمدزاده برای تماشاگران محسن معتاد «ابد و یک روز»، شاهین توسری‌خورده «مغزهای کوچک زنگ‌زده» و ناصر خاکزاد قاچاقچی «متری شیش و نیم» است. طبیعی است که نخستین فیلم کمدی او برای تماشاگران جذاب باشد. بازیگر دیگر فیلم محسن تنابنده است که عمده شهرتش برای نقش «نقی معمولی» در سریال کمدی «پایتخت» است. تنابنده قبلا در سینما سابقه بازی در فیلم کمدی را داشته (گینس، 4931)، امادر سینما او هم عمدتا بازیگر درام شناخته می‌شود و حضور او هم در کمدی «زودپز» برای تماشاگر جذاب است.

دهه 1360می‌فروشد
داستان پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران، «فسیل» در دهه1360می‌گذشت. دهه 1360موضوع چند کمدی پرفروش دیگر هم بوده است:«اخراجی‌ها»، «ضدگلوله»، «نهنگ عنبر»، «مطرب» و «هزارپا». کارکرد اصلی این کمدی‌ها زیبایی‎شناختی کردن سیاست و سیاسی کردن زیبایی‌شناختی است. به‌طور خلاصه، در این کمدی‌ها محدودیت‌های‌ دهه 1360‌ به شکلی جذاب و توأم با حس‌وحال نوستالژیک در بسته‌بندی مخاطب‌پسند عرضه می‌شود و تصویری متفاوت از مسائل آن دوران به مخاطب ارائه می‌دهد. «زودپز» هم انعکاس دهه 1360است، با همان ویژگی‌های فیلم‌های قبلی. 2بازیگر نقش اصلی فیلم با آن لباس‌های گشاد و فُکل‌های برآمده نمایشگر ترفند دیگری برای فروش نوستالژی کاذب به مخاطب‌اند.

حاشیه می‌فروشد
سال قبل فیلم رامبد جوان از راه یافتن به جشنواره بازماند. گفته شد که موضوعش حاد است و فیلم سراغ خطوط قرمز رفته است. همین که فیلمی درگیر حاشیه شد، مخصوصا حاشیه از نوع بگیروببند و حذف و سانسور، هرقدر هم که در زمان جشنواره برایش گران تمام شود، احتمالا در اکران عمومی برایش به‌صرفه‌ است. حتی حالا که فیلم بدون مشکل و مانعی در حال اکران است، چند روز پیش خبری که منشأ و منبعش معلوم نبود، منتشر شد که قرار است فیلم توقیف شود. مسلما این خبرها ــ یا شاید خبرسازی‌ها ــ به نفع فیلم تمام می‌شود و تماشاگر با اشتیاق بیشتری به تماشای فیلمی می‌رود که خیال می‌کند هر آن ممکن است از اکران برداشته شود.

تماشاگر می‌خرد
تماشاگری که خودش را در معرض اخبار مضطرب‎کننده می‌بیند، حق خودش می‌داند که مدتی از این فضا دور شود و برای 2ساعتی بی‌دغدغه از جهان بیرونی فاصله بگیرد. تماشاگر خوکرده به فاصله گرفتن از مسائل واقعی مدام دستاویزی پیدا می‌کند تا میان خودش و مسائل جاری مرز بکشد. چنین تماشاگری، تماشاگر آرمانی فیلم‌هایی مثل «زودپز» است؛ فیلمی که شاید به‌نظر از مسائل حالا و اینجا عاری است، اما عمیقا در حال ساختن حال و جای جدیدی بر بازمانده‌های همین حال و وضع فعلی است. تماشای «زودپز» برای تماشاگر عام نوعی اطمینان‌خاطر می‌آورد و نوعی درمان و اضطراب‌زدایی از خلال آن را در بردارد.