کوچ معتادان بین لب خط قدیم و جدید

حامد فوقانی | خبرنگار:

همین چند روز پیش در یکی از میادین اصلی جنوب شهر، یکی آمد و یواشکی درِ گوشم گفت: «زِبرا می‌خواهی؟» از او پرسیدم که منظورت چیست؟ و او دستی به بینی ‌کشید و منِ خبرنگار، فهمیدم که منظورش چه بوده. زیر آفتاب داغ و سوزان تابستان منتظر رسیدن شورایاری محله بودم تا اطلاعاتی راجع به معتادان این محدوده به‌دست بیاورم که در کمتر از یک‌دقیقه، نمونه‌ای از اطلاعات، خودش سر رسید. گوشی تلفن همراهم را سفت در دست فشردم و از او که پوشش معمولی با شکمی برآمده داشت، پرسیدم، قیمت چند؟ و آقای ماجرای ما پاسخ داد: «گرمی 40هزار تومن. من می‌رم. اون آبمیوه‌فروشی رو می‌بینی؟ سمت راستش، نخستین کوچه نه، دومی رو بیا داخل. من ته کوچه وایستادم. بیا بهت تخفیف میدم.» بی‌آنکه بخواهد بازهم اصرار کند، مشتری شوم یکباره راهش را ‌کشید و رفت. شاید هم فهمید که راجع به من اشتباه کرده؛ شاید هم ترسید؛ از اینکه مأمور باشم. اینطور که مشخص است نیروی انتظامی مدتی می‌شود سفت و سخت پای کار ایستاده و با موادفروشان مبارزه کرده و معتادان را جمع‌آوری می‌کند.

شوش محله‌ای است که در اواخر تیرماه برای چندمین بار همراه با یک‌عکاس، طی یک‌سال اخیر به آنجا رفتیم تا درباره حضور معتادان و کارتن‌خواب‌ها گزارشی تهیه کنیم. این دفعه اما حضورمان در روشنایی روز و پیش از فرا رسیدن تاریکی شب، رقم خورد؛ به‌دلیل چندین تماس تلفنی از سوی شهروندان با روزنامه همشهری که اعلام کرده بودند معتادان در طول روز هم آزادانه و ولو، در سطح کوچه و خیابان‌های شوش و میدان خراسان مشغول مصرف مواد هستند. در میان این تماس‌ها، برخی‌ها موارد عجیبی را هم گزارش می‌کردند. مثل فرزاد سبحانی که گفت: «من ساکن ابتدای بلوار معلم در منطقه 18هستم. مدتی پیش، هنگام عبور از زمین‌ بالای خطوط ریلی راه‌آهن تهران- تبریز، متوجه حضور تعدادی معتاد شدم که در حال تزریق مواد‌مخدر بودند. جالب اینکه بچه‌های محل هم همانجا بازی می‌کردند. از خانواده‌هایشان پیگیر شدم که چرا می‌گذارند بچه‌ها در چنین محیطی بازی کنند؟ که گفتند: «چه کار کنیم. اینقدر گفتیم لب خط نروید، خسته شده‌ایم. تابستان است و بچه‌ها هم حق بازی دارند. مشکل که ما نیستیم. مشکل مسئولان هستند که باعث می‌شوند معتادان به اینجا بیایند.» دیدم راست می‌گویند بنده‌های خدا. یکی دیگر هم می‌گفت تعداد معتادها از وقتی زیادشده که در شوش و تیردوقلو طرح ضربتی اجرا کرده‌اند. گویا معتادان از آنجا به اینجا کوچ کرده‌اند تا در لابه‌لای سوله‌ها و بلوک‌های سیمانی پناه بگیرند.»

ترک خانواده و ترک مواد

فاطمه صداقت، شهروندی است که در نزدیکی میدان خراسان سکونت دارد. او نیز در تماس با همشهری گفت: «غروب‌ که می‌شود برای نماز به مسجد لرزاده می‌روم. جای تأسف دارد؛ جوان‌های کم سن و سال مردم گرفتار اعتیاد شده‌اند و کنار کوچه و خیابان در حال مصرف مواد، به‌خصوص شیشه هستند. یک‌بار از دیدن دختری که شاید نهایتا 17سال داشت شوکه شدم. از او خواستم که به پیش خانواده‌اش برگردد و ترک کند. گفت خانواده‌اش ترکش کرده‌اند اما قول داد که ترک کند.» خانم صداقت که به همراه پسرش یک هیأت مذهبی را اداره می‌کنند، گفت: «زمستان گذشته، چند بسته غذای پخته شده در هیأت را بردم تا بین کارتن‌خواب‌ها پخش کنم. واقعا از رفتار مودبانه معتادان تعجب کردم. به‌نظرم، برخی از آنها سواد دانشگاهی دارند. صبح روز بعد، یکی از آنها را دیدم که فقط یک‌تکه پلاستیک روی خودش کشیده بود تا از سرما یخ نزند. از آن زمان، روزی نبوده که یادش نیفتم.» او اعتقاد جالبی هم دارد؛ «اگر برخی از مسئولان رده‌بالا بیایند در این محله‌ها ساکن شوند، آن وقت به‌خاطر خانواده‌شان هم که شده فکری به حال این معضل مردم جنوب شهر می‌کنند.»

تزریق پشت چوبله‌ها

محمود شهری‌پور و نادر معصومی مهربانی، دو عضو شورایار محله شوش هستند که هفته گذشته با آنها برای گزارشی راجع به تجمع معتادان، راهی کوچه پس‌کوچه‌های این محدوده شهر شدیم. از طریق خیابان فداییان اسلام که به سمت کوچه شاه‌تیموری می‌رفتیم، انگار رنگ‌ها تغییر می‌کردند. خانه‌هایی که پنجره‌هایشان روبه‌روی هم باز می‌شود و گاهی کودکانی که با چهره‌های تکیده، با هم گلاویز شده‌ بودند. کوچه‌های نشاطی، حسن‌زاده و مسعودیان حال و هوای خاصی دارند. شهری‌پور اصرار داشت که هرچه سریع‌تر از کوچه‌ها رد شویم. در پارک گلستان چند نفری گعده کرده‌ و مشخص بود که در حال مصرف مواد هستند. مهربانی در این بین گفت: «برخی از این خانه‌ها محل خرید و فروش مواد است. البته نیروی انتظامی از یک‌ماه پیش پلمب‌شان را دنبال می‌کند.»

بعد از آن به خیابان بروجردی (شهرزاد) رفتیم. کار از دوبله و سوبله گذشته. بسیاری از وانت‌های نیسان میوه‌فروش حتی چوبله پارک کرده بودند. شهری‌پور، دبیر شورایاری شوش به ناگاه، پرایدی را نشان داد که پشت آن 5نفر چمباتمه زده و در حال کشیدن مواد و تزریق بودند. یکی از آنها به محض دیدن عکاس همراه‌مان، بلند شد و شروع به داد و فریاد کرد؛ «از چی می‌خوای فیلم بگیری؟» اما دیگری که تی‌شرت آبی چرک‌آلود به تن داشت، درحالی‌که شیره‌ای قهوه‌ای‌رنگ را روی نوار فلزی سُر می‌داد، گفت: «بگیر داداش. بگیر، بذار مردم ببینن چقدر بدبختیم. شاید یکی هم که شده با دیدن فیلم و عکس ما، زندگیش نابود نشه.» جوان گرفتار اعتیاد، از قیافه‌اش معلوم بود تا همین چند وقت پیش، برای خودش کسی بوده؛ موهایش ژولیده بود اما تاب و پیچ قشنگی داشت؛ صورتش را اصلاح کرده بود و کمرش مثل بقیه چندان خم نداشت. خودش را معرفی کرد اما حاضر نشد که صحبت کند. فقط به این سؤال که خانواده‌ات کجا هستند؟ پاسخ داد: «شرمنده‌شونم!»

پتانسیل بالای جذب معتاد

اینطور که شهری‌پور گفت: جان بسیاری از مأموران در مبارزه با فروشندگان مواد‌مخدر در خطر است و این، کار را بسیار سخت می‌کند. او افزود: «معتادان، ضایعات را جمع می‌کنند و خیلی وقت‌ها در تحویل به مراکز غیرقانونی، مواد‌مخدر دریافت می‌کنند. با این حساب محله ما متأسفانه پتانسیل حضور معتاد را دارد چون هم بیمار هست، هم عرضه‌کننده و هم درآمد.» شهری‌پور همچنین یکی از عوامل حضور سدمعبران در خیابان شهرزاد را کمبود میدان تره‌و‌بار دانست؛ «اینجا تنها یک میدان تره و بار در خیابان هفدهم شهریور فعالیت دارد که جوابگوی محل نیست. از طرفی یک‌بار زیر پل بعثت بازاری راه‌اندازی شد که مالکان، آنجا را واگذار کردند و خودشان دوباره به معبر اصلی شهرزاد که تردد زیادی دارد، بازگشتند.»

مهربانی، دیگر شورایار این محله نیز معتقد است که بیشتر معتادان اغلب بین محله‌های مختلف جنوب شهر نقل مکان می‌کنند؛ «یک مدتی هرندی پاتوق بود، بعد آنجا را که پاکسازی کردند، میدان شوش و خیابان‌های فداییان اسلام و شهرزاد پاتوق شبانه‌روزی شد. بعد اینجا را پاکسازی کردند، الان رفتند بعد از میدان سوزن‌بانی و اطراف خطوط ریلی.» او اعتقاد دارد که کاروانسراهای قدیمی جاده سمنان به سمت خراسان، با بازسازی، بهترین محل برای بازپروری و بازگشت به زندگی برای معتادان است.

قطار نیلوفری کی به مقصد می‌رسد؟

ساماندهی اراضی لب خط جدید، در گرو اجرای طرحی موسوم به طرح نیلوفری است. در این طرح اراضی روسطحی و حاشیه‌ای خطوط ریلی تهران- تبریز به طول حدودا 11کیلومتر به‌صورت پیاده‌راه با رویکرد توسعه فضای سبز در می‌آید.

در این طرح، احداث ایستگاه‌های آتش‌نشانی، استراحتگاه‌های موقت، ایجاد فضاهای ورزشی و پارکینگ نیز درنظر گرفته شده که تنها در انتظار توافق نهایی شهرداری تهران و شرکت راه‌آهن است.با ساماندهی این اراضی 27هکتاری، هم روشنایی و امنیت محله‌ها افزایش می‌یابد و هم عبور و مرور شهروندان از محدوده رودخانه کن تا ایستگاه نیک‌پسندی که خطوط ریلی روی زمین هستند، بهتر می‌شود. اینطور که مازیار یزدانی، معاون فنی و زیربنایی شرکت راه‌آهن به همشهری گفته برای پیاده‌سازی‌ طرح از نمونه‌ای مشابه در منهتن الگوبرداری شده است.

نهادها پای کار بیایند

سرهنگ کیانوش فلاح عزیزی، رئیس‌کلانتری 159بیسیم تهران گفت که در جلسه هم‌اندیشی با شهرداری منطقه 15قرار شده در یک هفته آینده معضل سدمعبر وانتی‌ها هم رفع شود. به گفته او با این اقدام، فرار قاچاقچیان هم از دست عوامل نیروی انتظامی دشوار می‌شود. از سوی دیگر بازارچه‌ای موقت برای فروشندگان بومی‌های محل ایجاد می‌شود. سرهنگ رفیع همچنین اعلام کرد: طرح بازرسی و پلمب سایر خانه‌های مشکوک هم در دستور کار قرار دارد.  
باید منتظر ماند و دید که آیا سایر نهادهای مسئول هم برای جمع‌آوری معتادان پای کار می‌آیند یا خیر؟ که اگر فقط پاکسازی یک محله در دستور کار قرار گیرد، هیچ بعید نخواهد بود که در آینده‌ای نزدیک شاهد کوچ بیشتر معتادان از محله‌ای که زمان عبور قطار دودی بوده و به لب خط قدیم معروف بود به سمت محله‌هایی مثل امامزاده حسن، تولید دارو، یافت آباد، شادآباد، آذری و خلیج‌فارس شمالی که لب‌خطی‌های جدید لقب گرفته‌اند، باشیم.