رسم عمارت‌سوزی در دوره قاجار
موضوع: حریق عمارت قصر یاقوت
موقعیت: سرخه‌حصار
***
در آتش سوختن قصر یاقوت در منطقه سرخه‌حصار یکی از غم‌انگیزترین و درعین‌حال مضحک‌ترین اتفاقاتی است که در دوره حکومت ناصرالدین‌شاه رخ داد و در برخی منابع مکتوب به ثبت رسیده‌است.
قصر یاقوت یکی از تفرجگاه‌های ییلاقی ناصرالدین‌شاه بود؛ اما گاهی عوامل دربار در این مکان بیتوته می‌کردند و در غیاب پادشاه خوش می‌گذراندند. غلامعلی‌خان عزیزالسلطان، معروف به ملیجک دوم، یکی از درباری‌هایی بود که مدام به قصر یاقوت می‌رفت؛ اما رفت‌وآمدهای مکرر او به این مکان عاقبت کار دستش داد و موجب آتش‌سوزی بنای اصلی و محدوده سرخه‌حصار که شکارگاه ناصرالدین‌شاه بود، شد.
نصرالله حدادی، تهران‌پژوه، می‌گوید: «اعتمادالسلطنه که یکی از رجال بانفوذ دوره ناصری بود، در کتاب روزنامه خاطراتش نقل کرده که ملیجک برای تفرج به قصر یاقوت رفته بود؛ اما هنگام روشن‌کردن بخاری روسی که با چوب و زغال‌سنگ کار می‌کرد، بی‌احتیاطی کرد و موجب آتش‌سوزی مهیب این مکان شد. اعتمادالسلطنه در این کتاب نوشته که دی‌ماه1263 شمسی مهمانی باشکوهی در دربار برپا می‌شود و در این مهمانی مأمور می‌شود که ماجرای آتش‌سوزی قصر یاقوت را با شگردهای خاصی به اطلاع ناصرالدین‌شاه برساند. اعتمادالسلطنه ابتدا از آتش‌سوزی قصر یاقوت می‌گوید و بعد که با خونسردی ناصرالدین‌شاه مواجه می‌شود، اعتراف می‌کند که این مکان به تلی از خاکستر تبدیل شده‌است. آنطور که درکتاب خاطرات اعتماداالسلطنه آمده، ناصرالدین‌شاه که علاقه خاصی به ملیجک داشت، او را خطاب قرار می‌دهد و می‌گوید: ملی‌جان، غصه نخور! معمارباشی باید خسارت بدهد.»
واکنش ناصرالدین‌شاه به یکی از عظیم‌ترین آتش‌سوزی‌های تهران در آن دوران با بهت و حیرت درباری‌ها مواجه می‌شود. حدادی معتقد است ریشه خونسردی ناصرالدین‌شاه را باید در رواج سنت عجیب آتش‌سوزی‌های گاه‌وبی‌گاه در دوره قاجار که بدعت آن از دوره حکومت فتحعلی‌شاه گذاشته شده بود، جست‌وجو کرد. او دراین‌باره می‌گوید: «آنطور که در کتاب خاطرات اعتمادالسلطنه آمده، فتحعلی‌شاه صرفا با این استدلال که هر عمارت یا خانه‌ای بعد از مدتی باید از نو ساخته شود، اقدام به آتش‌سوزی می‌کرد. وقتی اعتمادالسلطنه این رسم عجیب را گوشزد می‌کند، ناصرالدین‌شاه دستور می‌دهد قصر یاقوت را از نو بسازند. این بنای چوبی در محوطه بیمارستان شهید لواسانی واقع شده و از دوره ناصری به یادگار مانده است.»
