مدیریت بحران در پیامدهای روانی زلزله

دکتر غلامرضا ترابی/ روانپزشک:

زیان‌های روانی یکی از اصلی‌ترین پیامدهای زلزله است که با گذشت زمان نیز احتمال امتداد یا تشدیدشان وجود دارد. برای تفهیم بهتر مداخلات روانشناختی در بحران، گروه‌های هدف را به سطوح زیر تقسیم می‌کنند. اول: مردمی که در محل حادثه حضور داشته‌اند. دوم: افرادی که یک یا چند نفر از نزدیکانشان در محل حادثه حضور داشته‌اند. سوم: افرادی که از دور در جریان اخبار یک حادثه قرار می‌گیرند. چهارم: کادر امداد مانند پزشکان، پرستاران، نیروهای مسلح و تکنیسین‌های اورژانس که در محل حادثه فعالند. پنجم: متخصصین سلامت روان و ششم: مسئولین، اصحاب رسانه و مدیران. همه این سطوح به مداخلات روانی نیازمند هستند.

مراحل مختلف اقدامات روانشناختی

پیشگیری: همواره پیشگیری بنیادی‌ترین گام است. مردم باید بیاموزند زمانی‌که دچار تلاطم می‌شوند چگونه آرامش خود را حفظ کنند و بتوانند به دیگران مدد برسانند. خوب است مانورهای آمادگی در برابر زلزله حکماً با حضور کارشناسان سلامت‌روان برگزار شوند. متأسفانه این مشق‌ها بنا به عادت در مدارس انجام می‌شوند؛ از این‌رو خانواده‌ها بهره‌ای نمی‌برند. تمرین‌های محلی باید با حضور خانواده‌ها و زیرنظر کارشناسان سلامت‌روان انجام شوند. زمین‌لرزه طبیعی می‌تواند مهلک باشد یا هیچ آسیبی نزند اما زلزله روانشناختی که پس از زلزله طبیعی ایجاد می‌شود می‌تواند خطرناک‌تر باشد؛ لذا تمام سطوح را باید آماده برخورد با این موج هیجانی کرد.

به‌عنوان نمونه پس از لرزش پایتخت، از مسئولان می‌شنیدیم که «مردم هوشیار باشند ما نمی‌دانیم این زلزله اصلی است یا پیش لرزه!» این نوع اطلاع‌رسانی سبب شد که اضطراب‌های ناکارآمد در میان مردم فزونی یابد.

باید تعلیم را از مسئولان آغازید. توصیه می‌کنم نشست‌هایی با مشارکت انجمن علمی روانپزشکان و انجمن علمی روان‌درمانی برگزار شود تا متصدیان بیاموزند از روی بیم صحبت نکنند و در زمان بحران آماده‌تر باشند. رسانه‌ها باید مراقب باشند که در زمان بحران چه اطلاعاتی را به چه طریقی انتشار دهند. تصاویر منازل ویران را منتشر نکنند؛ حتی یک عکس ساده می‌تواند برای افرادی استرس‌زا و آسیب‌رسان باشد. مردم باید یاد بگیرند که اطلاعات را از چه منبعی دریافت کنند و در فضای مجازی هر مطلبی را باور و منتشر نکنند.

درمان:  اگر فردی دچار استرس، مشکل خواب، ترس افراطی و... شده باشد باید فوراً به روانپزشک مراجعه کند. کودکان حتی با شنیدن نام زلزله دچار استرس می‌شوند؛ پس کوچک‌ترین علامت را باید جدی گرفت. شوربختانه مداخلات دارویی و روانشناختی تحت پوشش بیمه نیستند. برای ارتقای کیفیت درمان و گسترش این خدمات نیاز به حمایت بیمه‌ها داریم.

بازتوانی: آخرین مرحله بازتوانی است. توصیه می‌کنم در وزارت بهداشت، بهزیستی و سایر ارگان‌های مربوط، ستادی برای بازتوانی آسیب‌دیدگان زلزله ایجاد شود. گاهی اختلالات روانپزشکی ناشی از زلزله مزمن شده و فرد و خانواده وی را تا آخر عمر درگیر مشکلات و ناتوانی می‌کند. بنابراین برای آمادگی در برابر بحران‌هایی مانند بلایای طبیعی نیاز به اقدامات پیشگیرانه، درمانی و توانبخشی در سطوح مختلف جامعه از آسیب‌دیدگان گرفته تا امدادگران و مسئولین داریم. انجمن‌های علمی روانپزشکان و روان‌درمانی بهترین منابع علمی برای پیشبرد این اهداف هستند.