روایتی از پریشان‌خانه‌های تهران و ساخت دستگاه غش‌انگیز
موضوع: نخستین دارالمجانین تهران
ویژگی: تحول در حوزه روانپزشکی و رسیدگی به بیماران روحی
***
پریشان‌احوال‌ها در تهران قدیم حال خوشی نداشتند. نخستین بار ناصرالدین‌شاه دستور داد تا این افراد را از سطح شهر جمع و مکانی خاص برایشان آماده کنند.
مدتی بعد از فرمان شاه قاجار و جمع‌آوری دیوانگان، آنها به زیرزمین بیمارستان دولتی که بعدها به نام بیمارستان سینا مشهور شد، منتقل شدند. روش نگهداری از دیوانگان و روان‌پریش‌ها مناسب نبود. داریوش شهبازی، تهران‌پژوه در این باره می‌گوید: در گذشته تصور بر این بود که تنها راه‌حل درمان این دیوانگان گرسنگی‌دادن و کتک زدن است و آنها را در مکان‌های تنگ و تاریک نگه می‌داشتند. دیوانگانی را که حال وخیم‌تری داشتند به غل و زنجیر می‌کشیدند و موهای زنان و مردان را از ته می‌تراشیدند. کم‌کم رسیدگی به وضعیت دیوانگان به بلدیه تهران سپرده شد. آنها بعدها به باغ اکبرآباد و دیوانه‌خانه‌ای منتقل شدند که سال‌ها بعد به بیمارستان روان‌شناسی روزبه تبدیل شد. در این بیمارستان اتاق‌هایی کوچک آماده کردند. البته سلول هم ساختند تا دیوانگانی را که بدحال‌تر بودند آنجا نگه دارند. گاهی فردی سال‌ها در یک اتاق می‌ماند، خانواده‌ها آنها را رها می‌کردند و دیگر به سراغشان نمی‌آمدند. در دوران پهلوی برایشان لباس متحدالشکل با کلاه آماده شد، ولی دانش نگهداری از این بیماران هنوز وجود نداشت. اواخر دوران سلطنت پهلوی اول با راه‌اندازی فرهنگستان زبان فارسی، دارالمجانین یا همان دیوانه‌خانه‌ها به تیمارستان تغییر نام دادند و بعدها (در دهه۴۰) به‌عنوان بیمارستان‌های روان‌شناسی مشهور شدند.
بعد از انقلاب مشروطه دانشجویانی که در خارج از کشور درس خوانده بودند برای کمک به وطن بازگشتند. در این میان، دکتر عبدالحسین میرسپاسی و دکتر حسین رضایی نیز به ایران بازگشتند و بین سال‌های۱۳۱۷ تا ۱۳۱۹ با سعی و کوشش فراوان تیمارستان تهران را توسعه دادند و بعد از آن، وضع بیماران روانی که تا پیش از آن در شرایط ناگواری نگهداری می‌شدند، رو به بهبود رفت. در آن زمان نه‌تنها اصلاح وضع بیماران روانی در دستور کار دولت‌مردان و سیاستگذاران نبود، بلکه صرف هر نوع هزینه برای آنها کاری عبث شمرده می‌شد. در چنین جو بدبینانه‌ای کار دکتر میرسپاسی و دکتر رضایی بسیار قابل‌تحسین بود.
دکتر میرسپاسی برای نخستین بار سازوکار و نقشه دستگاه ای‌سی‌تی یا همان دستگاه غش مصنوعی را به ایران آورد و این دستگاه در تهران ساخته شد. او در نخستین آزمایش دستگاه آن را دستگاه غش‌انگیز نامید.
اگر می‌خواهید درباره دارالمجانین تهران و پریشان‌خانه‌های پایتخت و شرایط زندگی بیماران روحی روزگار قدیم تهران بدانید، باید به موزه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی در بیمارستان روزبه مراجعه کنید؛ موزه‌ای خاص که در ۲۱آذر ۱۳۹۸ افتتاح شد.
