یادداشت
تندیس‌هایی که واکنش‌برانگیز شدند
شقایق عرفی‌نژاد-روزنامه‌نگار
روز 24مرداد و نزدیک به 9ماه بعد از درگذشت بیتا فرهی، تندیس این بازیگر ماندگار سینمای ایران در موزه سینما رونمایی شد؛ یک تندیس هایپررئال که سعی شده بود در جزئیات بسیار شبیه به صاحبش باشد، اما در کل تبدیل به تندیسی شد با چهره‌ای مردانه!
تندیس بیتا فرهی که نخستین تندیس از یک بازیگر زن در موزه سینماست، ساخته افروز بوجاریا و مرتضی سعیدی است. در مراسم رونمایی از تندیس، سعیدی خود بیتا فرهی را بانی ساخت این مجسمه معرفی کرد و گفت: «سال گذشته مشغول ساخت مجسمه‌ای بودم و زمانی که بیتا فرهی تصاویر مربوط به آن را مشاهده کرد به شوخی از من پرسید: چه زمان مجسمه مربوط به مرا می‌سازی؟ قصد داشتم به مناسبت تولد خانم فرهی سردیسی کوچک را به او تقدیم کنم، اما این اتفاق رخ نداد. در ساخت این تندیس تلاش کردیم تا جزئیات بسیاری را اعمال کنیم.»
به هر حال با تمام تلاشی که در بازنمایی جزئیات چهره بیتا فرهی در این تندیس شد، بسیاری از مشاهده‌کنندگانش آن را شمایلی مردانه توصیف کردند. یک روزنامه‌نگار هم در واکنش به این تندیس در صفحه شخصی‌اش نوشت: « با تشکر از زحمات هنرمند تندیس‌ساز اما به‌نظر چهره تندیس نیاز به تلاش خیلی بیشتری برای شبیه‌سازی داشت.» کاربران دیگری با لحنی بسیار صریح‌تر از واکنش این روزنامه‌نگار از اساس خواستار پایان دادن به ساخت تندیس بازیگران شدند تا دیگر چنین آثار ضعیفی ساخته نشود. هرچند دختر بیتا فرهی در پاسخ به این انتقادها گفته است: «این تندیس واکنش‌های متفاوتی را برانگیخت؛ برخی با دیدنش، حضور مادر را حس کردند و دلشان به تپش افتاد، برخی دیگر از ترس زنده‌نمایی‌اش نزدیک نمی‌شدند و عده‌ای نیز به شباهتش انتقاد داشتند و اینکه چرا چنین خلق شده است برایشان سؤال‌برانگیز شده بود. اما آنچه برای من به‌عنوان بازمانده این هنرمند ارزشمند است، زنده نگه‌داشتن یاد اوست. باید مفهوم واژه تندیس را به‌درستی فهمید؛ اهمیت تندیس در شباهتش نیست، بلکه در شمایل و نمادی است که از آن هنرمند به جا می‌ماند.
جمشید مشایخی
تندیسی که در خور هنرمند نبود
اردیبهشت سال98 سردیسی از جمشید مشایخی در یکی از خیابان‌های منطقه یک تهران نصب شد؛ سردیسی که به‌گفته احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر وقت تهران هیچ شباهتی به مشایخی نداشت. او گفته بود: «به‌نظر می‌رسد براساس یک عکس پرسنلی مربوط به روزهای آخر حیات او ساخته شده است. این سردیس حتی در خور مشایخی نیست و بهتر است از شهرداری بخواهیم که در مورد چهره‌های ملی فکر ملی کند.»
تندیس به‌قدری ناشیانه و بی‌هیچ شباهت به مشایخی ساخته شده بود که خردادماه همان سال به کارگاه برگردانده شد تا بازسازی شود و سازنده‌اش هم نقایص آن را پذیرفت.مجسمه اول براساس عکسی از جمشید مشایخی با محاسن و بدون عینک ساخته شده بود، اما در نسخه بعدی تصویری از او بدون محاسن و با عینک بازسازی شد.
علی نصیریان
تندیسی بی‌بهره از درک خصوصیات هنرمند
آبان سال99 در باغ هنر خانه هنرمندان تعدادی مجسمه از بزرگان سینما رونمایی شد. یکی از تندیس‌ها متعلق به علی نصیریان بود که حتی اگر کنار آن هم می‌ایستاد، هیچ شباهتی نمی‌شد بین او و سردیسش یافت. مجسمه آنقدر دور از علی نصیریان بود که مورد اعتراض او قرار گرفت. نصیریان در واکنش به سردیسش گفت: «این غلط است. اگر بخواهند از خودشان شخصیت بسازند باید آگاه باشند که شخصیت من نصیریان چه جور خصوصیاتی دارد و درصورت و عکس من چه می‌بینند و باید آن را منعکس کنند؛ نه اینکه با تخیل خودشان یک صورت تقریبا نزدیک یا شبیه به من بسازند.»
داوود رشیدی
جای خالی تحقیق و پژوهش
سردیس علی نصیریان تنها مجسمه در باغ هنرمندان نبود که واکنش‌های منفی به‌دنبال داشت. اصولا تمام مجسمه‌هایی که در جریان دومین سمپوزیوم مجسمه‌سازی در باغ هنرمندان نمایش داده شدند، مشکلات بسیاری داشتند؛ از بی‌ربط بودن چهره‌ها تا غیرحرفه‌ای بودن و حتی حذف عینک معروف عباس کیارستمی در تندیسش. مجسمه داوود رشیدی هم که در همین مجموعه به نمایش درآمد، انتقادهای زیادی را به‌دنبال داشت.