انبار مهمات، میدان میوه وتره‌بار شد!
موضوع: زندان قزل‌قلعه
ویژگی: از نگهداری مهمات قشون دولتی تا نگهداری زندانیان سیاسی
***
بیش از یک قرن پیش، یوسف‌آباد میزبان زندانی به نام قزل‌قلعه بود. برای جست‌وجو درباره تاریخچه زندان قزل قلعه، باید سری به میدان میوه و تره‌بار جلال آل‌احمد در قلب محله یوسف‌آباد بزنیم؛ محلی که اکنون از پرمشتری‌ترین میادین میوه و تره بار پایتخت است ودر دوران قاجار و پهلوی ماجراهای متفاوتی را از سر گذراند؛ روزگاری انبار نگهداری از مهمات بود و در دوره‌ای نیز به زندانی مخوف برای در بند کشیدن معترضان و زندانیان سیاسی تبدیل شد. در دوران قاجار که یوسف‌آباد پر از تپه ماهور و باغ بود و نشانی از خیابان جهان‌آرا وجود نداشت، دره‌ای خوفناک در همین محدوده وجود داشت به نام «دره ندید» که زندان قزل قلعه در جنوب این دره بنا شد. اکنون با گذشت بیش از یک قرن از ساخت یکی از مهم‌ترین انبارهای نگهداری مهمات دوران قاجار در یوسف آباد، دیگر نشانی از بنای قدیمی آن وجود ندارد.علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، درباره تاریخچه انبار مهمات و زندان قزل قلعه می‌گوید: « هنوز برخی اهالی قدیمی یوسف آباد میدان میوه و تره بار جلال آل‌احمد را با نام میدان میوه و تره‌بار قزل‌قلعه می‌شناسند؛ نامی که با بخشی جدایی‌ناپذیر از تاریخ محله یوسف‌آباد پیوند خورده است. اگرچه زندان قزل‌قلعه در دوران پهلوی اول یکی از زندان‌های مهم نگهداری زندانیان سیاسی بود، اما تاریخچه این زندان به دوران قاجار برمی‌گردد. در این دوره، برای نگهداری مهمات قشون دولتی هم انباری در محدوده آبادی یوسف‌آباد ساخته شد که در دوره پهلوی دوم تغییر کاربری داد. هرچند قزل قلعه در دوره‌ای نیز به‌عنوان کاروانسرایی برای اتراق مسافران زنجان، گیلان و... استفاده می‌شد تا در مسیر رسیدن به تهران محلی برای استراحت داشته باشند.» آخرین نشانه‌های زندان قزل‌قلعه در دهه60 از بین رفت و به محلی برای خدمت‌رسانی به شهروندان تبدیل شد. زمانی می‌گوید: «کاربری انبار مهمات دوره قاجار پس از کودتای 28مرداد تغییر کرد. بنایی که سال‌ها به‌عنوان انبار مهمات استفاده می‌شد با تغییر کاربری به محل نگهداری زندانیان تبدیل شد و از اینجا بود که نام زندان قزل‌قلعه سر زبان‌ها افتاد. این زندان تا دهه50 فعال بود و پس از آن تعطیل و به‌تدریج به مکانی متروکه تبدیل شد.».