از ترکیه با عشق

فیلم‌های نوری‌بیلگه جیلان، ‌کارگردان متفاوت سینمای ترکیه، در میان سینمادوستان ایرانی جدی و متمایل به سلیقه فرهیختگی شناخته شده است و طرفداران خاص خودش را دارد. این محبوبیت را می‌توان از واکنش‌های سینمادوستان ایرانی به فیلم‌ها و موفقیت‌های جشنواره‌ای آثار او در فضای مجازی متوجه شد تا صفحاتی که در نشریات سینمایی به فیلم‌های او اختصاص گرفته و کتاب‌هایی که درباره سینمای او به فارسی منتشر شده است. ترجمه 4 فیلمنامه، 2 ترجمه از یک مجموعه گفت‌وگو و 2کتاب تحلیلی، آن‌هم تقریبا ظرف 7سال، از تمایل و علاقه دوستداران جدی سینما در ایران به فیلم‎های جیلان خبر می‎دهد. با جست‌وجویی سردستی در اینترنت هم می‌توان تعدادی زیادی نشریه و وب‌سایت‌ فارسی را پیدا کرد که در این سال‌ها درباره جیلان و فیلم‌هایش نوشته‌‌اند. اما دلیل محبوبیت جیلان در میان تماشاگران ایرانی چیست؟ چند ویژگی فیلم‌های او را به اختصار در اینجا برمی‌شمریم.

تقابل سنت و مدرنیته
در فیلم‌های جیلان تقابل‌های واضحی میان زندگی سنتی و مدرن دیده می‌شود. این تقابل به شکل‌های مختلفی ازجمله تقابل شهر و روستا یا رودرور قرار گرفتن شخصیت‌های سنتی و مدرن در برابر یکدیگر خود را به رخ می‌کشد.

تنهایی شخصیت‌ها
شخصیت‌های فیلم‌های جیلان از ساختن روابط عاطفی پایدار و معنادار با دیگران ناتوان‌اند و در ساده‌ترین تعاملات اجتماعی نیز احساس طردشدگی و پس‌زده شدن دارند. عواملی مختلف از فاصله طبقاتی گرفته تا فقدان مفاهمه میان شخصیت‌ها به این احساس تنهایی دامن می‌زند. تنهایی برای شخصیت‌های او، در ضمن درمانی برای ناتوانی از ساخت رابطه است.

تضاد پررنگ شخصیت‌ها
تنش‌های عمیق و تضادهای آشکارا مصالحه‌ناپذیر و گرایش‌های متباین و متضاد میان شخصیت‌ها که به‌عنوان لحظات تأثیر متقابل دیالکتیک درک می‌شود، یکی دیگر از ویژگی‌های شخصیت‌پردازی فیلم‌های جیلان است.

روزمرگی
فیلم‌های جیلان سرشار از لحظات مرده زندگی روزمره است که در سینمای داستان‌گوی کلاسیک اصلا و ابدا جایی ندارند، ولی در سینمای خرده‌پیرنگ او جزء ساختاری مهمی برای نشان دادن دلزدگی و دورافتادگی شخصیت‌ها از محیط و روابطشان است.

ریتم آهسته
سینمای جیلان در کنار فیلمسازانی مثل آندره تارکوفسکی یا میکل‌آنجلو آنتونیونی یا عباس کیارستمی ذیل عنوان «سینمای آهسته/ Slow Cinema) دسته‌بندی می‌شود که در نماهای بلند، روایت حداقلی و گرایش‌های سبکی مینیمالیستی اشتراک دارند. این ریتم با اینکه برای توده تماشاگران طاقت‌فرساست، اما برای تماشاگر فرهیخته عموما متضمن به فرم درآوردن تجربه عینی زندگی است.

تصاویر سبک‌پردازی ‌شده
جیلان عکاس است و نماهای طولانی فیلم‌هایش به دقت ترکیب‌بندی شده و حساسیت زیبایی‌شناختی ویژه‌ای در آنها مشهود است. تنهایی شخصیت‌ها و تضاد و تعارض آنها با سایر شخصیت‌ها و محیط اطراف‌شان، جز از طریق دیالوگ و خط روایی، از طریق کیفیت بصری نیز بازنمایی می‌شود.

واقع‌گرایی
مجموع 6ویژگی قبلی باعث بروز و ظهور نوعی کیفیت واقع‌گرایانه در فیلم‌های جیلان شده است. در فیلم‌های او از کلان‌داستان‌های فیلم‌های کلاسیک با پیچ‌وخم‌های روایی غافلگیرکننده خبری نیست. زندگی در بی‌واسطه‌ترین شکل ممکنش به تماشاگر عرضه می‌شود و آنچه در فیلم‌هایش اهمیت دارد، نحوه مواجهه شخصیت با دنیایی است که خودش را در آن غریبه احساس می‌کند.

بازتابی از تجربه‌زیسته انسان مدرن
سینمای نوری‌بیلگه جیلان که بازتابی از تجربه‌زیسته انسان مدرن شهری اهل ترکیه است، برای گروهی از تماشاگر ایرانی طبقه متوسط که همان گرفتاری را در چنبره روزمرگی و قطع ارتباط با اطراف تجربه می‌کند معنادار است. در غیاب فیلم‎ها و فیلمسازانی که بتوانند این وجوه زندگی مدرن در ایران را به تصویر بکشند، نوری‌بیلگه جیلان و فیلم‌هایش تصویرگر زندگی بخشی از آدم‎هایی است که در دنیای کنونی در سرتاسر جهان وضعیتی جانکاه شبیه به شخصیت‌های او را تجربه می‌کنند.