خیابانی که انبار مهمات بود
موضوع: خیابان باستیون
ویژگی: محل نگهداری مهمات و ادوات نظامی در دوره پهلوی اول
تصورش سخت است که یکی از خیابان‌های تهران در دوره پهلوی اول، همزمان محل زیست مردم و نگهداری ادوات و مهمات نظامی بوده است. خیابان باستیون در محدوده اطراف حسن‌آباد و منیریه چنین ویژگی منحصربه‌فردی داشته است. باستیون در زبان فرانسه به‌معنای محل نگهداری مهمات نظامی است. نصرالله‌حدادی، تهران‌شناس، درباره تاریخچه این خیابان تاریخی می‌گوید:«خیابان باستیون در دوره پهلوی اول و بعد از تخریب خانه‌باغ ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه، برادر مظفرالدین‌شاه قاجار، شکل گرفت. آنطور که از شواهد تاریخی پیداست باستیون حد فاصل سال‌های 1300تا 1310و نزدیک به کاخ مرمر ساخته شده است.»
همسایگی خانه رضاشاه با خیابان باستیون بی‌دلیل هم نبوده است. حدادی در این‌باره می‌گوید:«باغ شاه در دوره محمدعلی‌شاه یکی از مکان‌های مهم تهران بود که در دوره پهلوی اول به یکی از مراکز نظامی تبدیل شد. ماجرا از این قرار است که رضاشاه در کاخ مرمر زندگی می‌کرد و برای اینکه همه فرماندهان و افسران ارتش را در دسترس داشته باشد، دستور داد مراکز نظامی را در محدوده محل زندگی‌اش ایجاد کنند. خیابان باستیون هم به همین دلیل به محل نگهداری مهمات تبدیل شد و دانشکده افسری را هم بالادست باغ منیریه ساختند. ایجاد خیابان باستیون، بدون تخریب خانه‌باغ ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه امکان‌پذیر نبوده است. آنطور که در منابع مکتوب آمده این خانه‌باغ، گچبری‌های رنگی، آینه‌کاری‌های متعدد و تالار آینه داشته که شعاع‌السلطنه بعد از جنبش مشروطه آن را برای همیشه ترک می‌کند. بعد از فروپاشی سلسله قاجار، ورثه او این خانه تاریخی را فروختند و رضاشاه بخش مهمی از آن را خرید تا خیابان باستیون را بسازند و مراکز نظامی را آنجا ایجاد کنند.»
بخش‌های دیگر خانه‌باغ تاریخی شعاع‌السلطنه با گذشت زمان تخریب شد و امروز هیچ اثری از آن باقی نمانده است. تنها یادگار آن سال‌ها، کوچه‌ای فرعی در انتهای خیابان امام خمینی(ره) و نرسیده به میدان حر است که تابلوی کوچه شعاع را بر پیشانی دارد. حدادی این کوچه را نشانه‌ای از محل دقیق خانه‌باغ شعاع‌السلطنه می‌داند: «کوچه شعاع را باید سند وجود خانه تاریخی شعاع‌السلطنه در همین محل بدانیم. گفته می‌شود هنگام تخریب خانه‌باغ شعاع‌السلطنه مقدار زیادی اشیای تاریخی پیدا شده که به دوره قاجار تعلق داشته و خیابان باستیون را بعد از تخلیه اشیای تاریخی ایجاد کردند.» باستیون تا پایان دوره پهلوی اول محل نگهداری مهمات نظامی بود، اما در دوره پهلوی دوم، انبارهای مهمات به خارج از شهر منتقل شد و اینگونه بود که باستیون شمایل امروزی پیدا کرد.
در همینه زمینه :
