کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری:
بحران آب در اصفهان ناشی از بی‌قانونی است
مریم سمائی|خبرنگار
مشکل کم‌آبی در اقلیم خشک اصفهان مشکل جدیدی نیست. چند‌صد سال پیش‌تر، زمانی که حاکم اصفهان شیخ‌بهایی را مأمور مدیریت آب و جیره‌بندی آن کرد مشکل کم‌آبی در اصفهان وجود داشته است؛ از آن زمان تا همین چند سال پیش، مردم اصفهان نه‌تنها با مشکل کم‌آبی مواجه نشدند که به کشاورزی هم می‌پرداختند اما طی چند سال اخیر، کم‌آبی در این استان به بحران تبدیل شد و تنش‌های زیادی به بار آورد. نکته درخور تامل اینکه آمارها نشان می‌دهد در چند سال اخیر به جز امسال، افت چندانی در بارش‌های اصفهان دیده نشده اما حالا زاینده‌رود که روزگاری یکی از جاذبه‌های اصلی نصف جهان بود مدت‌هاست به رودی خشک تبدیل شده و نشاط و شادابی را از اصفهان گرفته است؛ باتلاق گاوخونی هم خشک شده و کشاورزان اصفهانی همچنان در انتظار آب لحظه‌شماری می‌کنند؛ مهم‌تر ازهمه اینها، کمبود آب شرب هم این شهر را تهدید می‌کند.
کم‌آبی اصفهان ربطی به اقلیم ندارد
اسفندیار امینی، دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزان استان اصفهان در این‌باره به همشهری می‌گوید: خیلی از افراد سعی می‌کنند بحث کم‌آبی در اصفهان را به اقلیم آن نسبت بدهند درحالی‌که میلیون‌ها سال است که استان اصفهان همین اقلیم و آب و هوا را دارد اما در چند دهه اخیر شاهد نوسانات آورد آب رودخانه زاینده‌رود هستیم که عوامل مختلفی در آن دخیل است. امینی با اشاره به اینکه از سال 49 به بعد مقرر شد که 1976میلیون مترمکعب از آب رودخانه زاینده‌رود به توسعه کشاورزی، صنعت، شرب و خدمات 3استان اصفهان، یزد و چهار‌محال‌و بختیاری اختصاص یابد، می‌گوید: این در حالی بود که باید به همین میزان آب وارد زاینده‌رود می‌کردند. یعنی اگر سالانه 1976میلیون مترمکعب آب وارد حوضه می‌شد می‌توانستند همین مقدار‌آب برداشت کنند؛ اما در عمل این اتفاق نیفتاد. به‌عبارتی 1592میلیون مترمکعب‌بیشتر از آنچه وارد حوضه شد، آب از حوضه برداشت شد و این موضوع دلیل اصلی خشکی تالاب گاوخونی و کشاورزی شرق و غرب استان اصفهان است.
او تصریح می‌کند: دلیل دومی که موجب شده خشکسالی و کم‌آبی به این شدت خودش را نشان دهد تخصیص آب در خارج از حوضه بود. اگر آب در داخل حوضه مصرف شود به نوعی بخشی از آن به سفره‌های زیرزمینی بر‌می‌گردد و مجددا از طریق قنوات و چاه‌ها قابل استفاده است اما آنچه اتفاق افتاده این است که آب از طریق پمپ در سرشاخه‌ها از حوضه خارج می‌شود و به رودخانه نمی‌ریزد.
امینی با اشاره به صدور بیش از اندازه مجوز حفر چاه می‌گوید: متأسفانه حدود 43هزار حلقه چاه در حوضه زاینده‌رود حفر شد که بیشتر آنها در سرشاخه‌ها‌ست. این حفر چاه آبخوان‌های حوضه را تخلیه کرده وباعث خشک شدن بسیاری از چشمه‌ها و قنواتی شد که آب وارد زاینده‌رود می‌کردند؛ روندی که باعث نابودی سفره‌های آب زیرزمینی حوضه زاینده‌رود شد. او در ادامه به خشکی زاینده‌رود اشاره می‌کند و می‌گوید: ازیک سو، با اجرای عملیات آبخیزداری در بستر رودخانه و سرشاخه‌ها و آبراه‌هایی که به‌طور فصلی آب وارد زاینده‌رود می‌کردند، مانع از ورود آب به رودخانه شدند و از سوی دیگر، به بخش کشاورزی و صنعت در بالادست این مجوز داده شد که از رودخانه آب برداشت کنند؛ این در حالی بود که میزان مجاز برای این برداشت رعایت نشد و عملا در سال‌های اخیر حجم زیادی آب در بالادست برداشته شد.
قانون شکنی
به عقیده امینی قانون‌شکنی مهم‌ترین علت ایجاد بحران آب در اصفهان است. او می‌گوید: تنها راه برون‌رفت از وضعیت موجود برگشتن به قانون و عمل به آن است. پیش از این قرار بود با احداث تونل سوم کوهرنگ، آب از اصفهان به یزد برود؛ این در حالی است که تونل هنوز احداث نشده و از سوی دیگر قرار بود با اجرای طرح بهشت‌آباد، آب به استان چهارمحال و بختیاری تخصیص یابد اما یک دهه است که آب به این استان می‌رود بدون اینکه حتی طرح شروع شده باشد.
دولت تصمیمی برای مدیریت آب ندارد
مهدی بصیری، عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان هم درخصوص بحران آب در استان اصفهان به همشهری می‌گوید: متأسفانه در سال‌های اخیرافزایش مصرف آب در بالادست و نیز ازدیاد مصرف آب شرب ناشی از افزایش جمعیت، انتقال آب به یزد، کاشان، نطنز و...، حفر چاه‌های متعدد در حریم رودخانه زاینده‌رود، گسترش فضای سبز و چمن‌کاری، تصویب قانون استقلال آب استان‌ها و اجرای آن در دولت نهم، ازجمله عواملی است که بحران آب در استان اصفهان را به‌وجود آورده است.
او معتقد است: اگر آب نیست باید تمام بخش‌های حوضه زاینده‌رود هم این کمبود را تحمل کنند اما الان هر کسی دسترسی به آب دارد از آن برداشت می‌کند و مابقی که در پایین‌دست قرار دارند از آن بی‌بهره می‌مانند و متأسفانه دولت و حاکمیت هم هنوز برای مدیریت عدالت‌محور در زمینه آب تصمیم جدی نگرفته است. بصیری با بیان اینکه هم‌اکنون بسیاری از چاه‌های استان خشک شده است، می‌گوید: پیش از این با حفرچاهی به عمق 20متر به آب می‌رسیدند اما الان در عمق 200متری هم آب وجود ندارد و این کاهش سطح آب زیرزمینی در استان اصفهان فاجعه‌بار است.
هشدار درباره نشست زمین
این استاد دانشگاه یادآور می‌شود: در گذشته وقتی آب در رودخانه زاینده‌رود جاری می‌شد، تمام آبخوان‌ها یعنی مخازن زیرزمینی آب از آن تأمین می‌شدند. آبخوان‌ها مثل یک سد زیرزمینی عمل می‌کردند؛ به‌طوری که مردم با حفر چاه از آنها بهره می‌بردند، اما از زمانی که سد احداث شد جلوی سیلاب‌ها گرفته شده و آب زیرزمینی کاهش یافته است. همچنین بعد از خشکسالی‌ها تعداد چاه‌ها افزایش یافت و درنتیجه آبخوان‌ها تخلیه شدند؛ روندی که علاوه بر بحران آب، بحران نشست زمین را در پی داشت. بصیری با اشاره به نامه‌ای که جمعی از اساتید دانشگاه به همراه تشکل‌های زیست‌محیطی و تشکل‌های کشاورزی برای شهردار اصفهان ارسال کردند، می‌گوید: در این نامه هشدار دادیم که آبخوان زیر سطح اصفهان تخلیه شده و شما نباید به چمن‌ها آب بدهید بلکه باید درختان را حفظ کنید؛ زیرا تداوم این روند باعث نشست زمین می‌شود و آثار تاریخی اصفهان را با خطر جدی مواجه می‌کند. همین الان هم در برخی آثار تاریخی مثل پل خواجو ترک‌هایی مشاهده می‌شود که حاصل نشست زمین در شهر اصفهان است.
کاهش 45درصدی آورد زاینده‌رود
این استاد دانشگاه با بیان اینکه امسال آورد رودخانه زاینده‌رود 45درصد کاهش داشته است می‌گوید: خوزستان 10میلیارد مترمکعب آب ذخیره در سدهایش دارد اما در استان ما این رقم حدود 400میلیون مترمکعب هم نیست. او تصریح می‌کند:در استان خوزستان سدهایی که روی کارون، کرخه و دز احداث شده موجب شده که آبی که وارد خوزستان می‌شود کم باشد وگرنه کارون در سال‌های نرمال 24میلیارد مترمکعب آب دارد؛ این در حالی است که تنها 500تا 600میلیون مترمکعب آن به اصفهان می‌آید. به عقیده من کسانی که می‌خواهند با القائات غلط بین استان‌ها اختلاف بیندازند خائن هستند و می‌خواهند مردم را نسبت به هم بدبین کنند و اختلافات استانی به‌وجود بیاورند و سرمایه اتحاد و سرمایه اجتماعی را از بین ببرند.
میزان تبخیر، بیشتر از آب ورودی به اصفهان
بصیری ادامه می‌دهد: توسعه کشاورزی در خوزستان بسیار زیادشده و سد‌ها هم مقدار زیادی آب نگه می‌دارند. تبخیری که در سدهای استان خوزستان اتفاق می‌افتد از مقدار آبی که به اصفهان می‌آید بیشتر است. ترکیه هم روی دجله و فرات سد احداث کرده که موجب شده حدود 150میلیارد مترمکعب ورودی آب به اروند‌رود کم شود.
او با قاطعیت می‌گوید:این سدهایی که روی رودخانه‌ها احداث شده زیانبار بوده است. ما برقی که از کل سدهای ایران می‌گیریم تنها 10درصد از برق تولیدی کشور است اما مدام می‌گوییم که با سد‌سازی تولید برق کرده‌ایم.
انتقال آب به یزد 2 برابر حد نیاز است
این استاد دانشگاه درخصوص تنش میان اصفهان و یزد هم می‌گوید:کل نیاز شرب استان یزد 35میلیون مترمکعب است اما در سال‌های گذشته حدود 68میلیون مترمکعب آب وارد یزد شده است یعنی دو برابر بیشتر از حد نیاز و حقابه داران اصفهان و کشاورزان آن معتقدند که این آب صرف شرب نمی‌شود و صرف صنایع این استان نظیر آهن، فولاد، کاشی و سرامیک شده است. بصیری هم بازگشت به قانون و اجرای درست آن را راه برون‌رفت از وضعیت موجود می‌داند و می‌گوید:مدیریت ناکارآمد موجب شده که قوانین به خوبی اجرایی نشود؛ فقط به این اکتفا کردند که کشاورزی اصفهان باید تعطیل شود. فرسایش خاک و خشک بودن تالاب و فقر و گرفتاری و فرو‌نشست زمین هم تبعات این نوع مدیریت است.
مدیریت از‌هم‌گسیخته
دبیر اجرایی نظام صنفی کشاورزان استان اصفهان که از مدیریت از‌هم‌گسیخته آب گلایه دارد می‌گوید: از سال 84که قانون استقلال آب استان‌ها به تصویب رسید و هر استانی این اجازه را داشت که شرکت آب منطقه‌ای تشکیل دهد مدیریت یکپارچه در موضوع آب از بین رفت و متأسفانه به‌طور خاص، رئیس دولت نهم در استان چهارمحال و بختیاری اعلام کرد هر مقدار می‌خواهید از آب بردارید و همین مجوز اختلالی در مدیریت آب ایجاد کرد که تبعات آن هنوز ادامه دارد. رودخانه زاینده‌رود، 18ماهی می‌شود که آب ندارد و خشک شده است. اسفندیار امینی یادآور می‌شود: اقدامات خلاف قانونی که در وزارت نیرو و وزارت جهادکشاورزی رخ داده، یکی از علل ایجاد بحران در موضوع آب است. وزارت نیرو خزانه‌دار آب است نه مالک آن. آنها به هر تقاضایی آب اختصاص دادند اما از حقابه بحق کشاورزان استان و محیط‌زیست کاستند تا جایی که امسال میزان حقابه کشاورزی در استان اصفهان صفر بوده است. او تأکید می‌کند: از صد در صد آبی که وارد زاینده‌رود می‌شود 2/74درصد آن متعلق به حقابه دار و محیط‌زیست و 8/25درصد متعلق به شرب، صنعت و توسعه کشاورزی است. به گفته وی، امسال تنها بخشی که هیچ برداشتی از آب نداشته مالکان اصلی یعنی حقابه‌داران(کشاورزان) هستند.