اهل مطالعه، به دل جوانان نفوذ کنند

فرشاد شیرزادی؛ روزنامه‌نگار

راضیه تجار به درستی درباره ادبیات‌داستانی و تفاوت روشنفکری پیش از انقلاب و پس از انقلاب صحبت می‌کند. او می‌گوید: «روشنفکری پیش از انقلاب در تملک عده خاصی بود و حکومت بنا به صلاحدید خودش، اجازه نمی‌داد روشنفکران جدید پا به عرصه بگذارند و مخاطبان ادبیات با قلم‌ها و چهره‌های جدید آشنا شوند.» این مهم به واقع صحت دارد. شاه و هویدا از روشنفکران و نخبگان هراس داشتند و همان تعداد محدود را هم که تاب می‌آوردند، با سیاست یک بام و دو هوا، یعنی نزدیک شدن به آنها و دعوت از ایشان و از سوی دیگران به زندان انداختن‌شان -هر دو را به یک شیوه دنبال می‌کردند- تخطئه و در عین حال تشویق صوری می‌کردند. نتیجه این سیاستگذاری همین خروجی‌ای را داشت که تجار به‌درستی به آن اشاره می‌کند. پس از انقلاب اما چهره‌های جدید متعددی به آسمان ادبیات‌داستانی ایران افزوده شدند. اعطای جایزه 20سال ادبیات‌داستانی یکی از بارزترین نمونه‌های رابطه دو سویه و معنادار و در عین حال تعاملی روشنفکران و حکومت بود. به قول تجار، امروز هر دختر و پسر نوجوانی، حتی در دورافتاده‌ترین روستاها می‌توانند کتاب‌های نویسندگان بزرگ را بخوانند و از طرق مختلف حتی با نویسندگان دلخواه شان ارتباط بگیرند. گفت‌وگوی ما با تجار به بهانه برپایی سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، درباره نحوه انتخاب کتاب درخشان و مفید است. او در این گفت‌وگو به چند راه آسان و رایگان اشاره می‌کند.

دیدار رهبر معظم انقلاب از نمایشگاه کتاب تهران چه تأثیری در روحیه جوانان کتابخوان دارد؟
با توجه به مشغله فراوانی که ایشان دارند و باید به مسائل مختلف طی 24ساعت بپردازند، می‌شود توجه داشت که ایشان چه اهتمامی به مقوله کتاب و کتابخوانی دارند. ایشان همواره برای این موضوع وقت می‌گذارند و هر سال به نمایشگاه کتاب می‌روند و آنجا با عشق و علاقه نظارت می‌کنند و عناوین مختلف کتاب‌ها را در گستره‌های مطالعاتی مختلف دنبال می‌کنند. این باید درس و آموزه‌ای برای دیگران و به‌ویژه نسل جدید باشد و از آن سرمشق بگیرند و این مسیر را پیش بگیرند و اهمیت مطالعه را با همه جانشان دریابند. به‌نظرم بازدید ایشان از نمایشگاه کتاب نوری است بر گستره نور. یعنی جایی که این همه کتاب‌های ارزشمند است، خودبه‌خود آن فضا، فضای خاصی است و حضور و رفتن ایشان تکثیر‌کننده این بعد است.
پیشنهاد شما برای سیر مطالعاتی به جوانان چیست؟ مطالعه دیجیتال را چقدر جدی می‌گیرید؟
مطالعه طیف‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است. جوان‌ها باید آگاهانه سیر مطالعاتی داشته باشند. به هر روی، علاقه‌مندانی در حوزه کتاب و کتابت هستند که وظیفه دارند به جوان ها فهرستی از سودمندترین کتاب‌ها ارائه دهند. نخبگان و روشنفکران می‌توانند به صورت‌های مختلف و راه‌های گوناگون، هم اعتماد جوانان را کسب و هم به قلب آنها نفوذ کنند و به اثبات برسانند که چراغی که افروخته و بالا گرفته‌اند، راه درست را به جوان ها نشان خواهد داد. اما در عین حال می‌دانیم که در این زمینه، بسیاری موارد مغفول مانده است. در نتیجه جوان‌ها گاه خودشان دست به انتخاب‌هایی می‌زنند که شاید خیلی هم درست نباشد. مثلا با توجه به‌وجود شبکه‌های اجتماعی، بعضی از نوجوان‌ها و بعضا جوان‌ها حتی به‌خود من هم می‌گویند که در گوشی‌های هوشمندشان مطالعه می‌کنند! این امر البته در مورد آثار ناپیدا و کمیاب‌، بیشتر صادق است. در عین حال نمی‌دانیم کتاب‌هایی که آنها می‌خوانند با چه معیار و اسلوبی نوشته شده و دقیقا و تحقیقا چقدر از لحاظ ساختار و محتوا دقیق است؛ لذا باید زمینه شناخت درست برای آنها فراهم شود. در کشور ما هستند کسانی که در گذر زمان بیشتر مطالعه دارند و طی سالیان جست‌وجوگری کرده‌اند و با پیش‌زمینه‌هایی که برای خود فراهم آورده‌اند، جلو رفته‌اند.
توصیه شما خواندن چه طیف کتاب‌هایی در حوزه ادبیات‌داستانی است؟
به ‌نظر شخص من، آثار کلاسیک نامیراست. آثار درست و متقنی که در سیر زمانه از بین نرفته‌اند، همین آثار هستند. نویسندگان بزرگی در اروپا و غرب می‌زیسته‌اند که آثارشان به بهترین شکل و با قلم بهترین مترجمان ما به فارسی برگردانده شده است. می‌دانیم که این آثار از قرن نوزدهم به بعد، هم پاک و پاکیزه و هم شسته و رُفته‌اند. جلوتر که آمدیم آثار ارزشمند دیگری به همین کتاب‌ها افزوده شد که بهتر است این آثار هم خوانده شود و زمینه‌ساز توسعه فکر، ذهن، اندیشه و شناخت جوانان ما باشد.
نظرتان درباره انتخاب آثار ایرانی چیست؟ آنها را چگونه می‌توان انتخاب کرد و خواند؟
به کشور خودمان هم که رجوع کنیم، از پیش از انقلاب و از دوره مشروطه تا به امروز، تعداد قابل توجهی از نویسندگان نامدار و شناخته شده وجود دارند که در گذر زمان آثارشان خوانده و تحسین شده است. این سیر همانطور که گفتم از پیش از انقلاب و با انقلاب مشروطه شکل گرفته و پس از انقلاب هم آثار درخشانی در زمینه انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس و همچنین موضوعات آزاد خلق شده است. این آثار متعلق به نویسندگانی است که بیشتر مطرح‌ هستند و البته در عین حال نمی‌توان هم گفت هر کاری که این نویسندگان خلق کرده‌اند، درخشان است. نویسندگان ایرانی معمولا یک، دو یا سه کارشان درخشان است و با دیگر آثارشان فاصله دارد و در قله ایستاده است. پیش از انقلاب مجله‌هایی منتشر می‌شد که از خلال آنها می‌شد نویسندگان زبده را شناخت. در حال حاضر مجلات مغفول مانده‌اند اما در عین حال معتقدم اگر جوانان از این مسیرهایی که برشمردم پیش بروند به نتیجه مطلوب و دلخواهی خواهند رسید. نمایشگاه کتاب تهران هم فرصت مطالعاتی مفیدی را در اختیار جوانان قرار می‌دهد. همین نمایشگاه می‌تواند به جوان‌ها شناخت بدهد. آنها می‌توانند در مصلی به غرفه انتشارات‌ معروف بروند. انتشاراتی‌ها هم معمولا بولتن‌هایی دارند و یا جلساتی برگزار می‌کنند که برای روشنگری جوانان مفید است. گرچه فرصت برپایی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران کوتاه است اما همین مقدار هم می‌تواند یاری‌رسان و سبب‌ساز شود.