باید هالیوود را از تاریخ جدا کرد

نویسنده: اسکات آلن متزگر

ترجمه و تألیف: آرش نهاوندی

ساخت فیلم‌های تاریخی تقریبا از نخستین سال‌های شکل‌گیری سینما و بعدها از زمان تاسیس هالیوود، همواره مورد توجه کارگردانان و دست‌اندرکاران سینما و فیلمسازی بوده است. فیلم‌های تاریخی نظیر «اسپارتاکوس» و «بن هور» ازجمله فیلم‌های درخشانی هستند که در سال‌های میانه سده بیستم ساخته شده‌اند. در سال‌های اخیر نیز با توجه به وضعیت حاکم بر روابط ایران و آمریکا فیلم‌ «300» درباره جنگ‌های خشایارشا با یونان و فیلم «آرگو» با موضوع وقایع پس از تصرف سفارت آمریکا در تهران ساخته شده‌اند. 

ساخت این فیلم‌ها از 2منظر سیاسی و علمی سؤال‌های زیادی را در اذهان ایجاد کرده است. از نظر سیاسی با وجود اینکه فیلم‌های 300و آرگو با درونمایه تاریخی ساخته شده‌اند اما یکی از اهداف سازندگان این فیلم‌ها ارائه چهره‌ای خشن از شخصیت‌های تاریخی ایران و همچنین سیاه‌نمایی درباره یکی از وقایع مهم تاریخی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. از نظر علمی اما سازندگان این فیلم‌ها نمی‌توانسته‌اند به منابع اصلی دسترسی داشته باشند. در مورد فیلم 300به‌دلیل آنکه بخش مهمی از کتیبه‌ها و آثار دوره هخامنشی در موزه‌های ایران نگهداری می‌شود قطعا سازندگان فیلم نمی‌توانسته‌اند به منابع اصلی دسترسی داشته باشند. در مورد فیلم آرگو هم می‌توان گفت کامل‌ترین آرشیو تصویری مربوط به تصرف سفارت آمریکا و وقایع پس از آن در ایران نگهداری می‌شود که به‌دلیل فقدان رابطه سیاسی میان ایران و آمریکا قطعا آنها به این منبع دسترسی نداشته‌اند. بنابراین نمی‌توانسته‌اند چارچوب تاریخی اثر را به‌طور کامل حفظ کنند و عناصر داستانی زیادی در آن گنجانده‌اند. می‌توان اینطور مفروض داشت که به‌احتمال زیاد هم هدف سازندگان این فیلم‌ها بیشتر تولید یک اثر سینمایی با مضمون داستانی بوده تا تاریخی و این 2فیلم بیشتر جنبه ضد‌ایرانی و تبلیغاتی داشته‌اند. سایر آثار تاریخی هالیوود نیز بیشتر به‌منظور جذب مخاطب در سینما ساخته‌شده‌اند، بنابراین می‌توان اینطور فرض کردکه هالیوود در ساخت فیلم‌های تاریخی چارچوب تاریخی را رعایت می‌کند، اما برای جذاب‌تر شدن فیلم با کمک نویسندگان خود بخش‌های جدیدی را به فیلم‌ اضافه می‌کند که یا با تاریخ مرتبط نیست یا چهره متفاوتی از افراد نقش‌آفرین در تاریخ ارائه می‌دهد که به هیچ وجه با چهره واقعی آنها انطباق ندارد. در این مطلب به نمایش فیلم‌های تاریخی در مدارس و نظر معلمان و دانش‌آموزان پرداخته شده است. 

فیلم‌های تاریخی، مانند بسیاری ژانرهای دیگر سینمایی از اقبال ویژه‌ای در آمریکا برخوردارند. حتی نسخه والت دیسنی از فیلم «آلامو» (درباره وقایع مرتبط با انقلاب تگزاس در قرن نوزدهم) ساخته 2004، توسط میلیون‌ها نفر دیده شد. این میزان استقبال خیلی بیشتر از اقبالی است که به کتاب‌های نویسندگان پرفروش آثار تاریخی می‌شود. 

اما آیا فیلم‌هایی نظیر «فنس‌ها» ، «چهره‌های پنهان» و «آلامو» اقتباس‌های مناسبی از تاریخ هستند و می‌توان آنها را به‌منظور فراگیری تاریخ دید؟ فیلم‌ها در صورتی می‌توانند آموزشی باشند که بتوانند به اهداف خاصی جامه عمل بپوشانند و با منبع اصلی انطباق داشته باشند.

چرا در کلاس‌های درس فیلم نمایش داده می‌شود؟

باور عموم مردم بر این است معلمانی که سرشان شلوغ است یا تنبل هستند بیشتر به جای تدریس در سر کلاس‌ها فیلم نمایش می‌دهند. با این حال نتایج این تحقیق نشانگر آن است که معلمان بیشتر با دلایل موجه و با هدف ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان در کلاس‌ها فیلم نمایش می‌دهند.

در تحقیقی که پیش‌تر در این مطلب به آن اشاره شد، 84آموزگار مشارکت داشتند. بسیاری از معلمان گفتند که احساس کرده بودند، دانش‌آموزان زمانی که فیلم می‌بینند بیشتر به فرا‌گیری تاریخ ترغیب می‌شوند. آموزگاران علاوه بر این، فیلم‌های تاریخی را با هدف درک اختلاف نظرهای تاریخی و درک بهتر تاریخ به همراه روایت تصویری نشان می‌دهند.

در تحقیقی که اخیرا روی 200آموزگار استرالیایی انجام شده، بسیاری از آنها توضیح دادند که چگونه عناصر صوتی و بصری از طریق فیلم‌ها به آموزش اضافه می‌شود. به باور این آموزگاران نمایش فیلم باعث می‌شود تا معلمان حس کنند در شیوه آموزشی خود ارتقا یافته‌اند و توانسته‌اند به آنچه دانش‌آموزان ترجیح می‌دهند، بیشتر توجه کنند.


آیا دانش‌آموزان به فیلم‌ها اعتماد دارند؟

اغلب جوانان به اندازه کافی هوشیار و متوجه این امر هستند که موضوعات تاریخی که در سینما و تلویزیون ساخته می‌شوند دارای جنبه تخیلی هستند. در واقع همه آنچه در فیلم‌ها نشان داده می‌شوند منطبق با تاریخ نیستند و حتی گاهی اوقات برای جذاب کردن فیلم، نویسندگان سکانس‌هایی را نیز به آن اضافه می‌کنند که منطبق با واقعیت تاریخی نیستند. فیلم‌های تاریخی بیشتر اقتباس از رویدادهای تاریخی هستند. هوشیاری جوانان در این‌باره اما به این معنا نیست که آنها می‌دانند چگونه تاریخ و هالیوود را جدا از هم نگه دارند. یعنی چگونه میان واقعیات تاریخی منعکس در کتاب‌ها و آنچه در سینمای هالیوود به‌عنوان اثر تاریخی به آن پرداخته می‌شود، تمایز قائل شوند.

در نتیجه مطالعه انجام‌شده در 2کلاس تاریخ در آمریکا، بیشتر دانش‌آموزان دبیرستانی که با آنها صحبت شده بود، گفته بودند که فیلم‌های تاریخی هالیوود منابع اطلاعاتی کمتر قابل اعتمادی هستند. با این حال آنها در فعالیت‌های کلاسی خود از فیلم‌های هالیوودی نیز به‌عنوان یک منبع مانند هر منبع اصلی دیگر استفاده می‌کنند، شاید به این دلیل که آموزگاران در هنگام انتخاب فیلم‌ها دقت می‌کنند و آن فیلم تاریخی هالیوودی را که بیشتر به اصل تاریخ وفادار است برای نمایش در کلاس انتخاب می‌کنند. یکی از دانش‌آموزان در این‌باره توضیح می‌دهد که معلم فیلمی را انتخاب می‌کند که موثق‌تر و نزدیک‌تر به تاریخ باشد.
یک مطالعه موردی توسط آلان مارکوس نشان داد دانش‌آموزان بر این باور هستند که بیشتر فیلم‌هایی که در کلاس نمایش داده می‌شوند، دست‌کم به نوعی قابل اعتماد هستند یا می‌توانند یک منبع اطلاعاتی برای گردآوری فکت باشند.

البته سطح اعتماد دانش‌آموزان می‌تواند بسته به دانش و آگاهی یا دیدگاه فرهنگی قبلی آنان باشد؛ مانند تحقیقی که روی 26دانش‌آموز از اهالی ویسکانسین انجام شده است که نیمی از آنها بومی و نیمی از آنها سفید‌پوست بودند. این دانش‌آموزان بومی معتقد بودند که فیلم «با گرگ‌ها می‌رقصد» ساخته کوین کاستنر در سال 1993تا حدی قابل اعتماد‌تر از سایر فیلم‌های سرخپوستی است که در گذشته توسط سفیدپوستان ساخته شده است. از سوی دیگر دانش‌آموزان سفیدپوست معتقد بودند آنچه در کتاب‌ها درباره سرخپوستان آمریکایی آمده از فیلم «با گرگ‌ها می‌رقصد» قابل اعتمادتر است. 

چالش‌ها 

در تحقیقی که در استرالیا انجام گرفته، بسیار از معلمان معتقد بودند که نمایش یک فیلم تاریخی می‌تواند مفید و مؤثر باشد، اما برخی از همین معلمان گفتند که فیلم می‌تواند با تصویر‌سازی‌‌های غیردقیق دانش‌آموزان را به اشتباه بیندارد. اشکال اینجاست که دانش‌آموزان اطلاعات اشتباه زیادی را از فیلم‌هایی که روایت‌شان با آنچه در کتاب‌ها آمده انطباق ندارد، دریافت می‌کنند. این اتفاق به این دلیل می‌افتد که دانش‌آموزان فیلم را راحت‌تر به‌خاطر می‌سپارند اما چیز زیادی از کتاب را در ذهن‌شان حفظ نمی‌کنند. این مسئله حتی زمانی اتفاق می‌افتد که به دانش‌آموزان هشدار داده می‌شود که فیلم‌های تاریخی، ‌زاده تخیل هستند.

آموزگاران نیاز به آگاهی کافی از موضوع نمایش داده‌شده در فیلم دارند. آنها باید بتوانند فیلم و ارتباطش با واقعیت، فکت و تخیل را به دقت درک کنند.

آموزگاران باید متوجه دیدگاه‌های متفاوت فرهنگی دانش‌آموزان گرد‌آمده در کلاس باشند. آنها همچنین باید زمان و منابع کافی برای یک جلسه مباحثه و پرسش و پاسخ درباره فیلم را داشته باشند.

   جذابیت فیلم‌های تاریخی

فیلم‌های تاریخی که بر مبنای فکت‌ها، واقعیات، تخیلات یا فانتزی‌ها ساخته شده باشند، باعث شکل‌گیری شیوه تفکر افراد درباره گذشته می‌شوند. نگارنده این مطلب که به‌عنوان محقق حوزه مطالعات اجتماعی در حال تحقیق روی موضوع استفاده از فیلم برای تدریس تاریخ بودم، تحقیقی در این‌باره انجام دادم که 15خانو‌اده در آن مشارکت داشتند و به بحث درباره درک تاریخی از دوران جنگ ویتنام پرداخته بودند، بچه‌ها و والدین هر دو به‌صورت آنی و مشترک از فیلم «فارست گامپ» به‌عنوان مرجعی که به جنگ ویتنام پرداخته بود، یاد کردند. خیلی عجیب نیست که معلمان بخواهند از این عامل قدرتمند فرهنگی با نشان دادن فیلم‌های تاریخی در کلاس‌ها استفاده کنند. معلمان تلاش می‌کنند با نمایش فیلم‌هایی در این ژانر شاگردان خود را نسبت به یادگیری تاریخ ترغیب کنند. در یک تحقیق از 84معلم ساکن ویسکانسین و کانکتیکات، 93درصد از معلمان گزارش دادند که آنها دست‌کم یک‌بار در هفته یک بخش از فیلم‌های تاریخی را به شاگردان خود نشان می‌دهند. اگرچه این تحقیق برای رسیدن به نتایج واضح کافی به‌نظر نمی‌رسد، ولی با این حال در این تحقیق مشخص شد که فیلم‌های تاریخی اغلب در کلاس‌های درس به نمایش در می‌آیند.