پاتوق بستنی‌فروشان تهران
موضوع: یخچال مشهور دولاب
ویژگی: قدمت تاریخی و ایجاد شغل برای ساکنان قدیمی
محله دولاب در سالیان نه‌چندان دور، یخچال‌های طبیعی و دست‌سازی با معماری ویژه داشت که در فصل گرما، نیاز به یخ اهالی محله و شهر تهران را تامین می‌کرد.
هوای مطبوع دولاب و زمین‌های وسیع این محله، زمینه‌ساز ایجاد یخچال‌های متعدد در این محله شد و تعداد زیادی از اهالی دولاب در این یخچال‌ها مشغول به‌کار شدند. طولی نکشید که ساکنان قدیمی در کنار کشاورزی، کسب‌وکار جدید به راه انداختند و به فروش و توزیع یخ در اینجا و آنجای شهر پرداختند. محضری، قوامی، حاج یعقوب و قراب نام برخی از یخچال‌های قدیمی این محله بودند که در مسیر بزرگراه شهید محلاتی فعلی کنار یکدیگر قرار داشتند. سیدعلی متبحری، از ساکنان قدمی محله دولاب، درباره یخچال‌های قدیمی این محله می‌گوید: «بیشتر بستنی‌فروش‌های شهر تهران به این محله می‌آمدند تا از یخ اینجا برای خنک نگه‌داشتن مخزن گاری‌های بستنی خود استفاده کنند. یخ یخچال‌های قدیمی را «گوارایی» هم می‌گفتند و این قالب‌های خنک، یکی از مرغوب‌ترین یخ‌های تهران بود. آبی را که از قلهک به سمت دولاب می‌آمد به این کانال‌ها هدایت می‌کردند تا آب مورد نیاز یخچال‌ها تامین شود. صاحبان یخچال‌ها در اواخر پاییز حوضچه‌ها را از آب لبریز می‌کردند و منتظر می‌ماندند تا زمستان از راه برسد. وقتی سرمای استخوان‌سوز قدیم فرا می‌رسید، آب داخل حوضچه یخ می‌بست. سپس اوایل بهار کارگران یخچال با وسایل مخصوص مشغول جمع‌آوری یخ‌ها می‌شدند و آنها را به قطعات کوچک تقسیم می‌کردند تا در فصل گرما به خریداران عرضه کنند. گاهی وزن قالب‌های یخ، به ۱۰۰ کیلوگرم هم می‌رسید.»
متبحری درباره فراموش شدن این هویت‌های تاریخی محله می‌گوید: «یخچال‌های این محله مستطیل‌شکل بودند و نسبت عرض به طول آنها یک به چهار و گاهی به هشت و نه هم می‌رسید. دیوار یخچال‌ها بسیار بلند و از جنس چینه گلی بود که استحکام بالایی داشت. اواخر دهه40 زمان خداحافظی با این یخچال‌ها رسید. کم‌کم یخچال‌های خانگی جزو اسباب ضروری خانه‌ها شد و دیگر کسی برای خرید یخ سراغ این یخچال‌ها نمی‌آمد. به همین‌خاطر این یخچال‌های محلی هویت خود را از دست دادند و مخروبه شدند. بعد از این دهه، دیگر نه سایه‌ای از آن دیوارهای بلند یخچال‌ها دیده شد و نه خبری از کسب‌وکار یخ‌فروشی بود و با خراب‌شدن دیوار یخچال، بچه‌های محل در این زمین‌ها تیله و فوتبال بازی می‌کردند.»
