درختانی که جزئی از بنا شدند

فرخنده رفائی-روزنامه‌نگار

جنجال قطع درخت یا هنر حفظ درخت؟ درحالی‌که جوسازی‌‌ علیه مدیریت شهری تهران در رابطه با قطع درختان پارک‌های پایتخت برای اجرای پروژه‌های عمرانی طی یک ‌ماه و نیم گذشته بی‌وقفه ادامه داشته، موارد متعددی از طرح‌های شهری اجرا شده در سال‌های اخیر را می‌توان نام برد که در آنها حفظ حتی یک اصله درخت که در نقشه طرح قرار گرفته، دغدغه شهرداری بوده  و به‌گونه‌ای اجرا شده که درخت به بخشی از پروژه تبدیل شود. در موارد دیگر نیز اگر امکان کار با حفظ درخت فراهم نبوده، اصل بر جابه‌جایی درختان قرار گرفته تا فضای سبز نه چندان گسترده پایتخت از هیچ‌یک از فرزندان خود محروم نشود. در این گزارش نگاهی داریم به 2 مورد از پروژه‌هایی که با حفظ درخت در دل آن، ادامه یافته یا به بهره‌برداری رسیده‌اند.

درخت ایستگاه متروی بهار شیراز
یکی از شاخص‌ترین پروژه‌های شهری تهران که به‌دلیل حفظ درختی در دل آن به شهرت رسید، ایستگاه متروی بهار شیراز است. این ایستگاه که یکی از ایستگاه‌های خط ۶ متروی تهران است و در تقاطع خیابان شریعتی و بهار شیراز در منطقه 7شهرداری قرار دارد اسفند سال گذشته به بهره‌برداری رسید، اما حتی پیش از بهره‌برداری نیز نکته‌ای در عکس‌های منتشر شده از این پروژه به چشم می‌خورد که برای دوستداران محیط‌زیست جالب توجه بود. این عکس‌ها، درختی کهنسال و بلند را نشان می‌داد که تاج آن از سقف مجموعه سر‌بر‌آورده بود و کارگران در حریم یک متری آن مراحل پایانی پروژه را انجام می‌دادند. تنه این درخت زیبا درحال حاضر در ورودی ایستگاه بهار شیراز خودنمایی می‌کند و به یکی از جذابیت‌های بصری این ایستگاه تبدیل شده است. این اقدام شهرداری مورد استقبال زیادی از سوی مردم نیز قرار گرفت و عکس‌های آن در سایت‌های خبری و فضای مجازی به‌صورت گسترده دست به‌دست شد.

باغ فردوس و چنار 80ساله
چنار کهنسال باغ فردوس در منطقه یک شهرداری، دیگر درخت کهنسال و باارزشی است که درست در وسط نقشه یک پروژه عمرانی قرار گرفته بود و با تلاش و تمهید زیبای شهرداری این منطقه نه‌تنها قطع یا جابه‌جا نشد، بلکه در دل نقشه طرح جای گرفت. داستان این بود که محله باغ فردوس به‌عنوان یکی از محله‌های فرهنگی منطقه یک، از داشتن محلی برای اجرای فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی محروم بود و درخواست‌های اهالی موجب شد شهرداری ساختمانی را در بوستان قلمستان که محل اسکان کارگران بود برای ساخت سرا درنظر بگیرد.  قرار شد این ساختمان تخریب و سرای محله باغ فردوس به مساحت‌1.550مترمربع در ۵‌طبقه با امکاناتی شامل کتابخانه، سالن آمفی‌تئاتر، کلاس و کارگاه‌های آموزشی ساخته شود، اما ساخت این ساختمان یک حاشیه داشت و آن این بود که چنار 80ساله این باغ با 2متر پهنای بن، در وسط نقشه طرح جا خوش کرده بود. به نظر می‌رسید برای ساخت بنا لازم است این درخت کهن قطع یا جابه‌جا شود، اما پیمانکار  مجموعه، نقشه را طوری طراحی کرد که چنار قدیمی در دل بنا حفظ شود. به‌گفته سرپرست کارگاه اجرایی این طرح، در تمام مراحل، از گودبرداری تا ساخت، اطراف درخت به ابعاد ۴ در ۵ مترمربع فضایی درنظر گرفته شد تا صدمه‌ای به ریشه این درخت وارد نشود و امروز درحالی‌که کار فونداسیون و سقف طبقه سوم این ساختمان به پایان رسیده، جوانه‌های بهاری این درخت از سلامت آن حکایت دارد. به‌نظر می‌رسد تاج زیبای این چنار 22متری تا طبقه پنجم این بنا کشیده شود و جذابیت این ساختمان را چندبرابر کند. این درخت تنومند امروز در دل ساختمان خودنمایی می‌کند و تلفیق و همزیستی مسالمت‌آمیز معماری و محیط‌زیست را به رخ می‌کشد.