پایان کاغذ،آغاز دوره مجوزهای الکترونیک

در دهه‌های اخیر فعالان کسب‌وکارهای خصوصی برای ورود به بازار با موانع اداری و بوروکراتیک بسیاری مواجه بوده‌اند. ادارات گوناگون، ضوابطی سختگیرانه و حتی مبهم و  گاهی حتی عجیب برای صدورمجوز داشتند.متقاضیان ایجاد کسب‌وکارها، در مواردی حتی برای دریافت مجوز فعالیت یک مغازه دچار چالش می‌شدند و دقیقا نمی‌دانستند باید چند نوع مدرک و استعلام را تهیه و ارائه کنند. اغلب معلوم نبود اصولا فرایند دریافت مجوز از کجا آغاز می‌شود و گاهی گرفتن مجوز تاسیس یک کارخانه، دامداری یا کارگاه تولیدی و مغازه، ماه‌ها و حتی سال‌ها طول می‌کشید.

آغاز به‌کار درگاه ملی مجوزها
در اجرای این قانون، درگاه ملی مجوزها، در فروردین 1400 با صدور نخستین مجوز تمام الکترونیک شروع به‌کار کرد. طبق آمار موجود، تا پایان سال 1402، حدود 1.6میلیون مجوز به‌طور کاملا غیرحضوری صادر شده است؛ یعنی به‌طور متوسط هر مجوز کسب‌وکار ظرف مدت 8روز در قالب این فرایند صادر شده است. در حال حاضر، 4700نوع مجوز در درگاه ملی مجوزها، قابل صدور است. به‌طور میانگین برای دریافت هر مجوز فقط 8.5شرط وجود دارد. این شروط شامل موارد ساده‌ای مثل شرط حیات، داشتن سن قانونی و... هستند.

نحوه کار درگاه ملی مجوزها
در درگاه ملی مجوزها متقاضی ابتدا از میان 4700نوع مجوز متصل به سامانه، مجوز موردنظرش را انتخاب و  درخواست خود را ثبت می‌کند. ثبت درخواست در این درگاه، با احراز هویت از طریق پنجره واحد هوشمند دولت و با ورود رمز پیامک شده به گوشی متقاضی انجام می‌شود. قبل از ثبت نهایی درخواست، سیستم از او می‌پرسد آیا همه شرایط و مدارک اعلامی را دارد، یا نه؟ درصورت تأیید، درخواست متقاضی ثبت و بلافاصله استعلام‌ها به‌صورت خودکار و هوشمند دریافت می‌شود.تا پایان سال گذشته، 18مرجع ذی ربط در ارائه پاسخ استعلام‌ها، به درگاه ملی مجوزها متصل شده‌اند. استعلام‌هایی مانند حیات، سن، مدرک تحصیلی، نداشتن بدهی مالیاتی و نظایر آن به‌طور خودکار و آنی انجام می‌شود.با هدف ساده‌سازی شرایط صدور مجوزها، 80درصد مجوزهای موجود در درگاه ملی مجوزها ثبت‌محورند؛ یعنی اگر پاسخ همه استعلام‌های آنلاین مثبت بود، مجوز به‌طور خودکار صادر می‌شود و در کارپوشه متقاضی و بانک اطلاعات کسب‌وکارهای ایران به نشانی qrmojavez.ir قرار می‌گیرد.

شناسه یکتا
براساس قانون تا خرداد 1403همه دارندگان مجوزهای کاغذی قدیمی هم باید شناسه یکتا و مجوز الکترونیک بگیرند. پس از پایان مهلت قانونی برای دریافت مجوز الکترونیک همه ادارات دولتی و بانک‌ها، در ارائه خدمات فقط شناسه یکتا را می‌پذیرند و مجوز کاغذی را دیگر قبول نمی‌کنند. امیر سیاح می‌گوید: دیگر کاغذ از فرایند صدور مجوزها حذف شده است. رئیس مرکز ملی بهبود فضای کسب‌وکار وزارت امور اقتصادی و دارایی  تأکید می‌کند: تبدیل مجوز کاغذی به شناسه یکتا، حکم قانون است. این کار از نیمه دوم سال ۱۴۰۲ شروع شد و باید تا آخر اردیبهشت ۱۴۰۳ تمام شود.  او در پاسخ به این پرسش که آیا دارندگان4میلیون مجوز کاغذی و قدیمی برای تبدیل مجوزهایشان به مجوز الکترونیک باید خیلی وقت بگذارند، توضیح می‌دهد: این کار اصلا وقت زیادی از آنها نمی‌گیرد؛ فقط کافی است گوشی موبایل‌شان را دست بگیرند و به سایت مجوز دات.آی.‌آر، مراجعه و دکمه‌ تبدیل مجوز کاغذی به شناسه‌ یکتا را لمس کنند. در این بخش 4کد از آنها مطالبه می‌شود، اگر مجوز معتبر داشته باشند، شناسه یکتا را به‌راحتی دریافت می‌کنند.

چرا مجوز الکترونیک بگیریم؟
صاحبان کسب‌وکارهای دارای مجوز اغلب از رقابت نابرابر با کسب‌وکارهای فاقد مجوز گلایه‌مندند؛ حال به‌نظر می‌رسد با اجرای قانون تبدیل مجوزهای کاغذی به الکترونیک و صدور شناسه یکتا، این امکان به‌وجود می‌آید تا واحدهای اقتصادی بدون مجوز از این چرخه بازار حذف شوند. با تمهیدات اندیشیده شده، قاعدتا با اتمام موعد تعیین‌شده بر‌ای تبدیل مجوزهای کاغذی به شناسه یکتا دیگر باید شاهد تعطیلی کسب‌وکارهای غیرمجاز باشیم؛ زیرا غیرمجازها با قطع خدمات دولتی، عملا فعالیت اقتصادی‌شان مقرون به صرفه و امکان‌پذیر نخواهد بود و چاره‌ای جز تعطیلی نخواهند داشت. سیدامیر سیاح، رئیس مرکز ملی بهبود فضای کسب‌وکار وزارت امور اقتصادی و دارایی در این‌باره توضیح می‌دهد: بعضی‌‌ها می‌گویند، یعنی چه که می‌خواهید مجوز بدهید. این اسمش اجازه نیست؛ اسمش مجوز است. مجوز ماهیت کسب‌وکارها را رسمی می‌کند. وقتی می‌گوییم کسب‌وکارها باید دارای مجوز باشند، به این معناست که بشود موضوع را پیگیری و بر نحوه فعالیت آنها نظارت کرد.

نکته‌
هسته سخت در فرایند صدور مجوزها


هرچند صدور مجوز برای اغلب کسب‌وکارها در 2سال گذشته به سرعت تسهیل شده، اما هنوز بخشی از کار به‌دلیل پیچیدگی‌های موجود در قوانین و مقررات اجرا نشده باقی مانده است. امیر سیاح در این‌باره توضیح می‌دهد: کار ساماندهی مجوزهای زمین‌پایه به‌دلیل طولانی شدن دوره مطالعات اجرایی‌اش هنوز انجام نشده، اما امیدواریم این کار در بهار ۱۴۰۳ تمام شود و وارد فرایند اجرا شویم.
به گفته  رئیس مرکز ملی بهبود فضای کسب‌وکار وزارت امور اقتصادی و دارایی هرکسی بخواهد در کشور کسب‌وکار تولیدی راه بیندازد، شامل همه‌ کارخانه‌ها، گلخانه‌ها، دامداری‌‌ها و...باید کسب‌وکارش را در یک زمین مستقر کند. این زمین یا باید مال خودش باشد یا از دولت زمین بگیرد یا زمینی بخرد و آن را تغییر کاربری دهد. مصوبه هفتم اسفند هیأت مقررات‌زدایی، فرایندهای این کار و تکلیف متقاضیان ایجاد کسب‌وکارها را روشن می‌کند.
او می‌افزاید: مجوزهای زمین‌پایه‌ مهم‌ترین مجوزهای کسب‌وکار در ایران هستند؛ مثلا الان اگر کسی بخواهد خارج از شهر کارخانه یا گلخانه تاسیس کند، نمی‌داند لازم است به کجا مراجعه کند. نمی‌داند در این فرایند از اول تا آخر باید کجا و پیش چه کسانی برود. از چه‌کسی چه چیزی را بخواهد و چه‌کسی از او چه چیزی را می‌خواهد.
سیاح می‌گوید: تاکنون اگر کسی، مثلا می‌خواست هتل بسازد یا تاسیس کند، به‌طور دقیق نمی‌دانست از کجا باید شروع کند. این را هیچ‌کس تا حالا نمی‌دانست. هرآن ممکن بود مسئولی بیاید بگوید من با این مخالفم! کسانی را می‌شناسیم که چندین سال است برای اخذ مجوز تاسیس گلخانه، دامداری، هتل یا کارخانه می‌دوند. کافی است مدیرکل اداره‌ای، از گوشه‌ای بگوید نه، کار تمام است! اما برای نخستین‌بار در جلسه هشتم هیأت مقررات‌زدایی که در ۷ اسفند ۱۴۰۲ برگزار شد، مجوزهای زمین‌پایه فرایند روشن  یافتند.

آیا رد بدون دلیل درخواست مجوز امکان‌پذیر است؟


طبق قانون، مراجع تخصصی صدور مجوز اجازه ندارند بدون دلیل درخواست مجوز را رد کنند، بلکه اینگونه مراجع، در فرایند بررسی صدور مجوز تنها وقتی می‌توانند درخواستی را رد کنند که به‌طور مشخص و دقیق بگویند متقاضی کدام شرط یا مدرک اعلامی را نداشته است.
به این ترتیب، حدود 80درصد مجوزها استعلام‌های لازم برای صدورشان برخط (آنلاین) صادر می‌شود. در مورد بقیه مجوزها که تأییدمحور هستند، درصورت رد درخواست متقاضی، مرجع تخصصی صدور مجوز، باید دلیل رد درخواست را به‌صورت شماره شرط یا مدرکی که درخواست‌کننده مجوز فاقد آن بوده، به او اعلام کند. این پاسخ همراه دکمه ثبت شکایت در پروفایل درخواست‌کننده  قرار می‌گیرد و همزمان به او پیامک می‌شود.