وقتی راننده واگن اسبی، هوس خیار خوردن داشت!
موضوع: تراموای اسبی
ویژگی: مزایا و معایب نخستین سیستم حمل‌ونقل شهری در پایتخت
خیابان واگن خانه در محله دولت که این روزها به خیابان اکباتان معروف است، حدود سال ۱۲۶۸ شمسی، ایستگاه نخستین وسیله حمل‌ونقل عمومی پایتخت بود. واگن‌های اسبی یا همان ترامواهای اسبی دوران قاجار در این خیابان پارک می‌شدند و هر روز مسافران زیادی از جماعت تهرانی را جابه‌جا می‌کردند. تراموای اسبی، سوغات ناصرالدین‌شاه از فرنگ بود.
جذابیت رفت‌وآمد با واگن و سرعت حرکت چرخ‌ها روی ریل‌های آهنی باعث شد تا شاه قجری، دستور راه‌اندازی خطوط حرکت ترامواهای اسبی را بدهد و کم‌کم این واگن‌ها راهی ایران شود. این واگن‌ها به کمک دو یا چهار اسب روی ریل کشیده می‌شدند. البته این واگن‌های اسبی چندان باب دل اروپایی‌ها و فرنگی‌های مستقر در ایران نبود و در سفرنامه‌های خود آن را وسیله‌ای پرسروصدا و شلوغ معرفی می‌کردند.
مهرشاد کاظمی، تهران پژوه، درباره این ترامواهای اسبی می‌گوید: «واگن‌ها در بلژیک ساخته شده بود و قطعه قطعه به تهران حمل و مونتاژ می‌شدند. واگن‌ها دارای سه کوپه مجزا بودند و طوری ساخته شده بودند که قسمت وسط آن مخصوص بانوان بود تا محفوظ و پوشیده در آنجا بنشینند. سون هدین سوئدی در سال ۱۲۶۹ شمسی در سفرنامه خود نوشته: «جامعه اروپایی مقیم تهران این تراموا را دوست ندارند و انتقاد زیادی هم به نحوه ساخت آن دارند. ریل‌های آن همسطح خیابان نیست و بعضی جاها تا ۴ سانتی‌متر بالاتر از سطح خیابان قرار گرفته است.»
راننده واگن‌ها، کسی که اسب‌ها را روی ریل کنترل و هدایت می‌کرد، همه‌کاره واگن و حرف، حرف او بود. برایش فرقی نمی‌کرد جماعتی مسافر در واگن‌ها نشسته و منتظرند. سون هدین سوئدی، وضعیت خنده‌داری برای این واگن‌ها توصیف می‌کند و می‌نویسد: «راننده چنانچه دوست و آشنای خود را در بیرون مشاهده کند، تراموا را متوقف می‌کند و با دوست یا آشنای خود شروع به صحبت می‌کند. یک‌بار با تراموا به سبزه‌میدان رفتم. راننده به‌طور غیرمنتظره تراموا را نگه داشت. علتش هم آن بود که راننده می‌خواست خیار بخرد تا میل کند و کامش تازه شود.»
نخستین سیستم حمل‌ونقل شهری، پایتخت را با مشکل جدی روبه‌رو کرد. معضل بزرگ جمع‌آوری فضولات اسب‌هایی که این واگن‌ها را می‌کشیدند باعث شد تا شهربانی وقت گروه‌هایی را همراه واگن‌ها اعزام کند تا فضولات را در مسیر حرکت ریل‌ها جمع‌آوری کنند. هرچند این کار هم نتوانست آلودگی ناشی از فضولات حیوانی این واگن‌ها را سروسامان دهد. در ابتدای ورود واگن‌های اسبی کرایه هر مسافر 3شاهی بود که بعد به 5شاهی و بعدها به ۶ شاهی نیز افزایش یافت. مردم اعتراض کردند و دولت هم حمایت کرد، اما با وجود این شرکت بلژیکی سازنده واگن‌ها حاضر نشد هزینه را کم کند.
در همینه زمینه :
