بررسی مشکلات فضاهای بی‌دفاع شهری در « صفا» و «زاهدگیلانی»
دیوار به دیوار زمین‌های آسیب خیز
حسن حسن‌زاده| خبرنگار:
منطقه 13
زمین‌های رها شده‌ای که در دل بافت مسکونی برخی محله‌های شهر جا خوش کرده‌اند، محلی برای تمرکز ملغمه‌ای از انواع آسیب‌های اجتماعی هستند. خانه‌هایی که خراب می‌شوند و زمین‌هایی که به تدریج از دل ساختمان مخروبه سر بر می‌آورند، نقطه آغاز این ماجراست. اما تبدیل شدن آن زمین‌های بی‌دفاع به جای خواب معتادان، محلی برای مصرف موادمخدر، سطل زباله‌ای به بزرگی یک ملک و... معضلاتی است که به تدریج گریبان همسایه‌ها را خواهد گرفت. در این گزارش به درخواست ساکنان محله‌های «زاهد گیلانی» و «صفا»، سری به تعدادی از زمین‌های رها شده این محله‌ها زدیم و از نزدیک معضلات همسایگی با زمین‌های بی‌دفاع شهری را بررسی کردیم.
محله زاهد گیلانی
حاشیه کندرو بزرگراه امام علی(ع)
خوابگاه700مترمربعی معتادان
تنها چند دقیقه قدم زدن در کوچه پسکوچه‌های باریک محله زاهد گیلانی کافی است تا مشکلات و انواع آسیب‌هایی که زمین‌های رها شده در معابر کم‌عرض این محله برای ساکنان ایجاد کرده است، خودی نشان دهد. ملک 700مترمربعی حاشیه کندرو امام علی(ع) که پس از اجرای طرح ساخت بزرگراه امام علی(ع) در مسیر جنوب به شمال بزرگراه بر جای مانده، یکی از آنهاست. ملکی که اگرچه مدتی است با نصب حفاظ توسط مالک، محصور شده اما به خوابگاه معتادان و کارتن‌خواب‌ها تبدیل شده است. «محمدی» یکی از اهالی محله زاهدگیلانی می‌گوید: «پس از نصب حفاظ توسط مالک در سال 1395، باز هم اوضاع تغییر نکرده است. معتادان در گروه‌های چند نفره این زمین را به یکی از پاتوق‌هایشان تبدیل کرده‌اند. عصرها یک کارتن و یا پتوی مندرس را روی لبه حفاظ می‌گذارند و با بالا رفتن از حفاظ فلزی خودشان را به محوطه ملک می‌رسانند. مصرف علنی موادمخدر، اقامت شبانه، روشن کردن آتش و... از صحنه‌هایی است که مشرف به پنجره‌های واحدهای مسکونی کوچه «نجار» است و برای همه ما نگرانی ایجاد کرده است.»
محله زاهد گیلانی
خیابان‌زاهد گیلانی
همسایه‌ها و صدای بی‌امان دزدگیر ماشین‌ها
خیابان زاهد گیلانی در نقطه‌ای که دیوار آجری پادگان نیروی هوایی ارتش به خط پایان می‌رسد، میزبان یکی دیگر از زمین‌های رها شده و البته پرحاشیه و آسیب‌زای محله است. پس از تخریب چند پلاک فرسوده در حاشیه این خیابان، اگرچه ملک مورد نظر توسط شهرداری تملیک و تسطیح شده اما این محل تبدیل به جایی برای پارک خودروها شده است. هرچند در وهله اول به نظر می‌رسد این مسئله تا حدی مشکل کمبود جای پارک را حداقل برای چند پلاک نزدیک برطرف می‌کند، اما «سید جلیل موسوی» یکی از ساکنان این خیابان می‌گوید: «متأسفانه معضل اعتیاد و مصرف علنی موادمخدر یکی از مشکلات مهم‌محله ماست. از زمانی که این چند پلاک تخریب شده و خودروها در این محل پارک می‌کنند، فضای پشت خودروها تبدیل به حاشیه امنی برای مصرف موادمخدر شده که برای همسایه‌ها آزار‌دهنده است.» یکی دیگر از ساکنان خیابان زاهد گیلانی می‌گوید: «خیابان زاهد گیلانی یک خیابان پر تردد است و علاوه بر خودرو همسایه‌ها، خودروهای عبوری و ساکنان خیابان‌های اطراف هم در این محل پارک می‌کنند. آن وقت همسایه‌ها می‌مانند و صدای دزدگیر خودروها.» اما «منصور الله‌یاری» مدیر دفتر خدمات نوسازی محله زاهد گیلانی که در این گزارش همراهی‌مان می‌کند از تلاش برای ساخت یک پاتوق محلی و بوستان کوچک در این ملک خبر می‌دهد و امیدوار است با ساخت پاتوق محلی کمی از مشکلات همسایه‌ها کاسته شود.
محله زاهد گیلانی
کوچه زمردیان، بن‌بست پیچک
محل بازی کودکان در یک قدمی خوابگاه کارتن‌خواب‌ها
با گذر از چند کوچه و معبر تنگ و ترش دیگر در دل محله زاهدگیلانی و گفت‌وگو با ساکنانی که دل پری از همسایگی با زمین‌های رها شده دارند، به بن‌بست پیچک می‌رسیم. به گفته همسایه‌ها، زمینی که یک روز خانه همسایه قدیمی‌شان بود، اکنون پس از تخریب خانه، به منبع آسیب برای آنها بدل شده است. «امیرحسین آریایی» یکی از ساکنان بن‌بست پیچک می‌گوید: «پیش از تخریب این خانه فرسوده، کارتن‌خواب‌ها و معتادان اتاق‌های نیمه ویران خانه را پاتوق کرده بودند. حالا که ساختمان کاملاً تخریب شده باز هم این زمین محل خواب معتادان است. حتی این در فلزی هم نتوانسته جلو آنها را بگیرد. در یک قدمی خانه‌های ما و محل بازی کودکان در کوچه، عصرها با گذر از روی در فلزی و در گوشه‌ای از زمین شروع به مصرف موادمخدر می‌کنند. یکی از پلاک‌های مجاور این زمین، مدتی است که پیگیر تجمیع است اما به ظاهر قیمت بالای ملک و عدم توانایی مالی مانع از این کار شده است. اگرچه مأموران شهرداری، گهگاه سری به این ملک زده و زباله‌ها و آثار مصرف موادمخدر را جمع‌آوری می‌کنند اما به نظر من چاره کار تجمیع است.»
محله صفا
کوچه شهید عابدینی
فضای ورزشی به جای پاتوق معتادان
اوضاع در محله صفا هم با محله مجاورش فرق چندانی ندارد. چند کوچه بعد از خیابان منصوری به کوچه شهید عابدینی و ملک رها شده‌ای می‌رسیم که در میان چند خانه قد و نیم قد اطرافش، جا خوش کرده است. شیرابه زباله‌ها که روی آسفالت مانده و خشک شده تا کیسه‌های پر از نخاله‌های ساختمانی که در گوشه و کنار آن به چشم می‌خورد چهره محله را زشت کرده است. «معصومه اسلامی» یکی از همسایه‌های دیوار به دیوار این زمین بی‌دفاع شهری است. او می‌گوید: «پس از تخریب خانه فرسوده‌ای که در این ملک قرار داشت، متأسفانه برخی از افراد، نخاله‌های ساختمانی و حتی زباله در این محل می‌ریزند. کار همسایه‌های نزدیک ملک هم جمع کردن این زباله‌ها و نخاله‌هاست. از طرفی شب‌ها افراد معتاد در این زمین اتراق می‌کنند و با مصرف موادمخدر و گاهی رد و بدل شدن الفاظ نامناسب، آسایش را از همسایه‌ها می‌گیرند.» با «مهدی حقی» کارشناس دفتر نوسازی محله‌های صفا و شهید اسدی که گفت‌وگو می‌کنیم خبر خوبی برای همسایه‌ها دارد و از تبدیل این ملک آسیب‌زا به فضای ورزشی خبر می‌دهد. او می‌گوید: «پیش از این، ملک مزبور خانه مجردی بود که اکنون توسط شهرداری تملک شده و کار تسطیح، آسفالت و تأمین روشنایی آن انجام شده، امیدواریم بتوانیم با نصب لوازم ورزشی و حفاظ دور زمین، این مکان را در اختیار همسایه‌ها قرار دهیم.»
محله صفا
کوچه شهید سلطانی
هشدار! خطر سقوط در چاه فاضلاب
در کوچه سلطانی و در همسایگی مسجد پنج‌تن(ع) محله صفا، ملک دیگری وجود دارد که همسایه‌ها امیدوارند با تعریف کاربری جدید، گره‌ای هرچند کوچک اما تأثیرگذار از مشکلات محل سکونتشان باز شود. در این ملک که در محاصره منازل مسکونی محله صفا قرار دارد، هنوز آثار بنای فرسوده و تخریب‌شده قدیمی دیده می‌شود. «رضا برمکی» یکی از اهالی همین خیابان است. او می‌گوید: «عصرها معتادان در گوشه‌ای از این ملک جمع می‌شوند و علنی موادمخدر مصرف می‌کنند. از طرفی همان محل پر از زباله‌هایی می‌شود که آنها با خودشان به همراه دارند و متأسفانه محل تجمع موش‌ها هم شده است. چاه فاضلاب این ملک درست پشت حفاظ فلزی قرار دارد و محل جولان موش‌هاست. اگر بچه‌ها به آن طرف حفاظ فلزی بروند، امکان سقوط در چاه فاضلاب هم وجود دارد.» کارشناس دفتر نوسازی محله صفا و شهید اسدی اما نوید ساخت یک پاتوق محلی کوچک را در این زمین به همسایه‌ها داده و آنها امیدوارند این وعده زودتر عملی شود. اما شمار زیاد زمین‌های رها شده در این 2 محله و آسیب‌های ناشی از آن کمی نگران‌کننده است. با یک حساب سرانگشتی زمین‌های رها شده بن‌بست محمدی در محله زاهد گیلانی، چند ملک ریزدانه بی‌دفاع در بن‌بست اخلاص، زمین پر آسیب تقاطع زاهد گیلانی و خیابان میرشجاعی، ملک رها شده تقاطع ثارالله و کندرو بزرگراه امام علی(ع)، زمین 300مترمربعی پر آسیب در کوچه علی‌پور، ملک بی‌دفاع شهری در ضلع شمالی تقاطع خیابان صفا و کندرو امام علی(ع) در محله‌های زاهد گیلانی و صفا تنها تعدادی از زمین‌های پرآسیبی است که نیاز به تغییر کاربری دارد.
یادداشت
مداخله شهرداری ضروری است
منصور‌الله‌یاری| کارشناس ارشد امور شهری:
بررسی رابطه فضاهای شهری و احساس امنیت شهروندان یکی از مباحث جامعه‌شناسی شهری است. فضاهای شهری می‌توانند تأثیر بسزایی در ایجاد احساس امنیت داشته باشند. وجود فضاهای بی‌دفاع شهری نسبت به دیگر فضاها اما قابلیت بیشتری برای بروز جرم و آسیب‌های اجتماعی دارند؛ زیرا این فضاها به دلیل عدم نظارت و نیز عدم نگهداری با رفتارهای انحرافی و ناهنجاری‌های اجتماعی همراه است و برای همین سبب عدم احساس امنیت شهروندان در فضاهای یاد شده می‌شود. محله‌های ناحیه یک منطقه 13 شهرداری تهران یکی از همان مناطق و بخش‌هایی از شهر تهران است که به دلیل تراکم بافت فرسوده دارای فضاهای بی‌دفاع شهری بسیاری است که بخشی از این فضاها به پس از ساخت بزرگراه امام علی(ع) و حاصل تملک قطعه‌هاست که به شکل زمین‌های رها شده و بی‌دفاع در دل بافت مسکونی این محله‌ای قدیمی باقی مانده است.
همچنین بخش دیگری از زمین‌ها و املاک بی‌دفاع شهری در این محدوده به دلیل فرسوده بودن بافت ناحیه یک منطقه 13 است که این موضوع موجب افزایش تعداد قطعه‌ها و فضاهای بی‌دفاع شده و در پی آن، افزایش آسیب‌های اجتماعی را نیز به دنبال داشته است. بنابراین تغییر کاربری‌های مختلف فضاهای بی‌دفاع شهری با هدف ارتقای امنیت و سلامت اجتماعی، ارتقای کیفیت محیطی و بهبود منظر شهری از مهم‌ترین اقدامات برای احیا و بهسازی فضاها و املاک بی‌دفاع و رها شده است. به همین دلیل مداخله شهرداری با برنامه‌هایی از قبیل تأمین سرانه‌های خدمات شهری مانند ساخت فضای سبز، پاتوق محلی، نصب امکانات ورزشی و... در فضاهای مستعد، واگذاری به مجاورین یا مشارکت در ساخت قطعه‌های ریزدانه و همچنین به کارگیری تمهیدات و سیاست‌های تشویقی برای ساماندهی فضاهای دارای مالکیت خصوصی لازم و ضروری است؛ چراکه هر فضای بی‌دفاع شهری به منزله محلی برای تمرکز انواع آسیب‌های اجتماعی آن هم در دل بافت مسکونی محله‌ها قلمداد می‌شود.
