مدیریت برداشت آب ضعیف است

فاطمه میرزایی|‌گرگان ـ خبرنگار:

چالش یا حتی بحران آب این روزها دیگر واژه غریبی نیست. حتی جنگ آب هم دیگر این روزها عبارت تکان‌دهنده‌ای نیست. همه با هم پذیرفته‌ایم که در کشور مشکل آب داریم. مدام تبلیغ می‌شود که الگوهای مصرف ما مشکل دارد و هدررفت بسیاری هم در مصرف خانگی و هم در بخش کشاورزی داریم. «حمید شجاع» کارشناس ارشد سازه‌های آبی است. او که عضو بنیاد ملی نخبگان کشور است، بیشتر پژوهش‌های را بر جنبه‌های مختلف مصرف و بهینه‌سازی مصرف آب اختصاص داده است. 


استفاده بهینه از بارش‌ها

شجاع در گفت‌وگو با همشهری این الگوهای مصرف را بررسی می‌کند. او می‌گوید: از آنجایی که مصرف آب موضوع بسیار متنوعی است من تمرکزم را مصرف آب شهری می‌گذارم. صحبت را با یک سوال مهم شروع می‌کنیم. باران در شهر گرگان می‌بارد. میانگین بارندگی گلستان مثلا یک عددی است. سطح شهری آن هم مشخص است. با این رقم آبی که در شهرها می‌بارد و هدر می‌رود، به رودخانه می‌ریزد و بعد به مخزن آب شور یعنی دریا تزریق می‌شود باید چه کار کنیم؟ ما همه بارش در شهرهایمان را به ذخیره آب شور می‌فرستیم و چند وقت دیگر مثلا دستگاه آب‌شیرین‌کن می‌زنیم. 

کاری که از سال گذشته در مورد شهرهای شمال استان شروع کرده‌ایم و مثلا بخشی از آب گمیشان را به وسیله آب‌شیرین‌کن تامین می‌کنیم. در حالی که این شهر یکی از شهرهایی است که به شدت با مشکل جمع‌آوری آب‌های سطحی مواجه است. 
او در مثالی از مصرف آب در روستاها می‌گوید: در بسیاری از روستاها ما رودخانه‌ها را داریم. در بسیاری از کشورهای جهان مثلا از نقطه «آ» آب را به روستا وارد می‌کنند، آب در روستا مصرف می‌شود و دوباره تصفیه‌ می‌شود و آن را با همان مشخصات اولیه از نقطه «ب» به چرخه رودخانه برمی‌گردانند. قرار نیست اکوسیستم رودخانه به هم بخورد. عملا از آب استفاده شده است بدون اینکه برداشتی کرده باشیم. هیچ‌کس ضرر نکرده است. نه محیط آسیب دیده است نه کسی تشنه مانده نه زمین ضرر کرده است. نیازی هم نیست سد بسازیم. حتی در زمینه سیلاب هم می‌توانیم به روش دیگری برخورد کنیم. می‌توانیم زمان حرکت آب را به تاخیر بیندازیم. اما در ایران می‌بینیم که حتی آب‌بندهای کوچک هم پر شده‌اند. بالادست بند را باید با حفظ پوشش گیاهی منطقه تقویت کنیم تا رسوب در پوشش گیاهی گیر کند و داخل بند نیاید. این راهکار خیلی ساده‌ای است. در حالی که ما همه سدهایمان را بدون پوشش گیاهی رها می‌کنیم تا بالاترین میزان تبخیر را داشته باشند. 


جداکردن آب آشامیدنی از غیرآشامیدنی

این کارشناس امور آب می‌گوید: ما می‌گوییم مشکل مصرف آب شهری داریم. در بسیاری از کشورها آب آشامیدنی از آب شست‌وشو جداست. بندر عباس خودمان هم همین کار را می‌کند. می‌گویند ما مشکل لوله‌کشی داریم و باید برای خط لوله‌های جدید هزینه بسیاری صرف کنیم تا مسیر آب آشامیدنی از غیر آن جدا شود. من معتقدم در نهایت باید این اتفاق بیفتد. خب این کار را نکنیم. آب را کاملا غیرآشامیدنی کنیم و آب آشامیدنی را از بیرون بخریم. 
مگر در طول یک روز چقدر آب برای آشامیدن نیاز است؟ سخت است اما بعد‌ها مشکلات آب برای نسل‌های دیگر باقی نمی‌ماند. مسأله اینجاست که شکل مصرفی آب آشامیدنی با آب غیرآشامیدنی بسیار متفاوت است. آب غیرآشامیدنی را بسیار راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر می‌توانیم وارد شبکه کنیم. 
مصرف را در یک چرخه می‌اندازیم و نیاز نداریم مدام آب به مجموعه تزریق کنیم. چرا باید آب سرویس بهداشتی آب آشامیدنی باشد؟ این آب به همین راحتی نمی‌تواند دوباره آشامیدنی شود. به ویژه اینکه با وجود گذشت سال‌ها از طرح اگو یا شبکه فاضلاب، هیچ‌کدام از شهرهای استان ما به چنین امکاناتی مجهز نیستند. 

شجاع بخش دیگری از مشکل را در سیستم‌های فاضلاب جست‌وجو می‌کند. او در بخش دیگری از صحبت‌هایش می‌گوید: بسیاری از سیستم‌های فاضلاب ما چاه‌های جذبی است‎ یعنی ما از اگو استفاده نمی‌کنیم. این آب جذبی به چرخه برنمی‌گردد. 
مجبوریم دوباره آب را از زمین بکشیم. بهترین جا برای ذخیره‌سازی آب زمین است. چون نه تبخیری دارد نه جای دیگری می‌رود. در همان کانال زیرزمینی می‌ماند. ما الان این آب را بیرون می‌کشیم. ما بهترین منابع زیرزمینی‌مان را بیرون می‌کشیم چون این چرخه را نمی‌توانیم رعایت کنیم. وقتی چاه جذبی داریم آب را از کجا می‌خواهیم بیرون بکشیم؟ باید دنبال منبع دیگری باشیم تا آب به مجموعه تزریق کنیم. آبی را که از زمین می‌کشیم هم با هزینه هنگفت تصفیه می‌کنیم. مصرف شهری دوتاست. یکی این که آب دوباره به چرخه برنمی‌گردد. دیگر اینکه نمی‌دانیم کدام لوله مصرف شرب دارد و کل آب به صورت آشامیدنی وارد لوله می‌شود. 

او در پایان صحبت‌هایش مشکل را نه مصرف آب که در الگوی مدیریتی مصرف می‌داند. شجاع در پایان می‌افزاید: مصرف ایران به این دلایل در بخش شهری بالاتر می‌رود. الگوهای مصرف ما البته در بخش مدیریت بسیار ضعیف است. در حقیقت نمی‌توانیم میزان مصرف آب را تامین کنیم و مدام می‌گوییم الگوی مصرف ایراد دارد. مصرف ایران با بلژیک و اتریش کمتر از 40 واحد اختلاف دارد.
 دلیلش فقط این است که ما نمی‌توانیم چرخه را حفظ کنیم. اصلا اگر بتوانیم آب را دوباره به مجموعه بدهیم، اشکالی ندارد این آب مصرف شود. در همین گرگان، چند سال است که اگو در حال راه‌اندازی است؟ البته همین موضوع را می‌توان به بخش کشاورزی هم تعمیم داد. تاکید می‌کنم الگوی مصرف مردم نه، بلکه مدیریت برداشت و مصرف ما ناکارامد است.