آسیاب به نوبت!
شغل: آسیابانی
ویژگی: روزگاری که تهران مزارع گندم بسیار داشت کاسبی آسیابان‌ها سکه بود
اکنون دیگر نه از گردش پره‌های آسیاب‌ها خبری هست و نه از آسیابان‌های باتجربه تهرانی که برای قرن‌ها حاصل دسترنج کشاورزان این گستره را آرد می‌کردند. تهران روزگاری ده‌ها آسیاب داشت؛ همان روزها که تهران نه کلانشهری در محاصره برج‌ها و بزرگراه‌ها بلکه آبادی کوچکی بود با زمین‌های زراعی فراوان. فتاح رمضانعلی، پژوهشگر حوزه کسب‌وکار می‌گوید: «بیشتر آسیاب‌های تهران آسیاب آبی بود؛ یعنی گردانه آسیاب با آب رودخانه‌ها به گردش در‌می‌آمد. تهران در جنوب و شمال مزارع گندم بسیار داشت و وجود مزارع گندم نیز وجود آسیاب‌های فراوان را توجیه می‌کرد. شمار آسیاب‌های تهران آنقدر زیاد بود که تنها در گستره دولاب 7 آسیاب وجود داشت ودر طرشت 3 آسیاب. در شمیران آسیاب‌های معروفی چون آسیاب گیلاسی دربند یا آسیاب چیذر و نیز آسیاب‌های معروفی چون آسیاب یوسف‌آباد، آسیاب والی و آسیاب جلالی گندم‌ها و در دیگر آبادی‌ها محصولات کشاورزی را آرد می‌کردند.»
در دوران اوج فعالیت آسیاب‌ها، آسیابان‌ها که مسئولیت آردکردن گندم را برعهده داشتند، میان کشاورزان بسیار محبوب و البته کار راه‌انداز بودند. مسئولیت آسیابان اما تنها انجام فرایند آردکردن گندم نبود. رمضانعلی ادامه می‌دهد: «در روزگاری که بسیاری از روستانشینان شمیرانی و آبادی‌های اطراف تهران با کشاورزی و کشت گندم روزگار می‌گذراندند، محصولات بسیاری برای آردشدن به آسیاب فرستاده می‌شد. از طرفی، اگرچه تهران آسیاب‌های بسیار داشت اما همه آبادی‌ها از آسیاب بی‌بهره بودند. بنابراین، گندم‌های خود را به روستاهایی می‌بردند که آسیاب داشتند. در نتیجه گاهی شمار کیسه‌های گندم آنقدر زیاد می‌شد که آسیابان باید میان کشاورزان نوبت تعیین می‌کرد. اصطلاح آسیاب به نوبت نیز از همین‌جا ورد زبان مردم شده و هنوز در فرهنگ عامه کاربرد دارد.»
کار و کاسبی آسیابان‌ها اما با ساخت کارخانه‌های آرد و صنعتی‌شدن فرایند آردکردن گندم کساد شد و به‌تدریج با از رونق‌افتادن آسیاب‌ها، آسیابان‌ها نیز به فکر شغل دیگری برای خودشان افتادند. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه می‌گوید: «اولین سیلوی نگهداری گندم در حدود سال1318و در دوران پهلوی اول ساخته و کمی بعد نیز کارخانه آرد در مجاور آن تاسیس شد. با توسعه این کارخانه‌ها و نیز از میان‌رفتن زمین‌های کشاورزی در اثر توسعه شهر، دیگر نیازی به ادامه فعالیت آسیاب‌ها وجود نداشت. به‌عنوان مثال، در شمیران از میانه‌های دهه30بسیاری از آبادی‌ها به محله‌های مدرن شمال شهر تبدیل شدند و با از بین‌رفتن زمین‌های کشاورزی، شغل‌های وابسته به آن مثل آسیابانی هم به فراموشی سپرده شد.»
