ثبت میراث ناملموس کشورها به معنای مالکیت آنها نیست

ثبت مشاهیر و مفاخر و میراث فرهنگی ناملموس ایران به نام کشورهای دیگر در یونسکو همواره با اعتراض برخی کارشناسان و رسانه‌ها و دوستداران میراث فرهنگی کشور مواجه شده است. اما آیا ثبت این میراث توسط کشورهای دیگر به‌معنای مالکیت آنها توسط کشور ثبت‌کننده است یا ایران هم می‌تواند ثبت دوباره همان پرونده‌ها را به نام خود در یونسکو ارائه دهد؟
علی حاجی لاری، دیپلمات و عضو متخصص شورای حکام مرکز میراث ناملموس تهران که عضویت مجمع بومیان سازمان ملل را نیز عهده‌دار است، در کارگاه آموزش گزارشگری میراث فرهنگی ناملموس در این‌باره اعلام کرد: گاه چنین تعبیر می‌شود که داشته‌های فرهنگی ایران به انحصار و تصاحب کشورهای دیگر درآمده است؛ با وجود این، اعضای شورای حکام مرکز میراث ناملموس تأکید می‌کنند که در این‌باره سوءتفاهم شده و طبق ضوابط کنوانسیون ۲۰۰۳ حفاظت از میراث ناملموس یونسکو، هیچ شخصیتی به نام یک کشور ثبت نمی‌شود. مثلا اینطور نیست که ازبکستان «ابن سینا» را به نام خود ثبت کند؛ چون شخصیت‌ها قابل ثبت نیستند.
به‌گفته این عضو شورای حکام مرکز میراث ناملموس تهران، ثبت هرگونه عنصر به معنی شناسایی میراث ناملموس و حفظ آن است که شاید به کل جهان تعلق داشته باشد و ثبت آن از سوی این کنوانسیون، به منزله تأیید مالکیت آن کشور نیست و در واقع ثبت، آن کشور را به حفظ و ترویج آن میراث در چارچوب قوانین ملی خود موظف می‌کند.
حاجی‌لاری اعلام کرد: هرچند ایران نقش زیادی در ثبت جهانی نوروز داشته است، اما در مجموع ۱۲ کشور عضو پرونده نوروز هستند و در مناطق گسترده‌تری جشن گرفته می‌شود. ثبت نوروز احترام متقابل بین کشورها را ارتقا می‌دهد و به گسترش صلح و ارتقای همکاری‌ها و گفت‌وگوهای فرهنگی و بین‌المللی منجر می‌شود. به جز نوروز، مثال‌های زیادی در میان میراث ناملموس ثبت‌‌شده در یونسکو وجود دارد.
این عضو مجمع بومیان در سازمان ملل با اشاره به تلاش‌های آذربایجان برای ثبت برخی از میراث مشترک با ایران اعلام کرد: وقتی کشور آذربایجان «تار» را به نام خود در یونسکو ثبت کرد، سوءتفاهمی پیش آمد، درحالی‌که کنوانسیون ۲۰۰۳ اصلا بحث مالکیت عناصر را ندارد. هر کشوری که اثبات کند تار در آن کشور ساخته می‌شود برای ثبت آن هیچ محدودیتی ندارد؛ مثل نان لواش که نخست توسط ارمنستان ثبت جهانی شد، اما بعد ایران و کشورهای دیگر به پرونده آن اضافه شدند.
حاجی لاری افزود: البته درباره میراث ملموس و حتی مکتوب، این مالکیت‌طلبی وجود دارد، اما درباره ثبت شخصیت‌ها هیچ شخصیتی به نام کشوری ثبت نمی‌شود، فقط برگزاری بزرگداشت‌ها و رویدادهای مرتبط با آن شخصیت‌هاست که ثبت می‌شود. اینطور نیست که ازبکستان «ابن سینا» را به نام خود ثبت کند. شخصیت‌ها قابل ثبت نیستند. هر کشوری بتواند ثابت کند آن عنصر زنده در کشورش جریان دارد می‌تواند آن را ثبت کند؛ همانطور که آذربایجان «چوگان» را به نام خود ثبت کرد و ایران هم توانست آن را به نام خود ثبت کند؛ بنابراین مهم است که بدانیم میراث ناملموس، مرز نمی‌شناسد.