شناسایی برخط گودهای رهاشده پایتخت

فرخنده رفائی-روزنامه‌نگار

افزایش هزینه ساخت‌و‌ساز، گرانی زمین، خلأ قانونی در زمینه تضامین لازم برای ایمن‌سازی حفره‌های به‌جا مانده از پروژه‌های عظیم تجاری نافرجام و... در سال‌های اخیر منجر به این شده که گودهای بعضا بسیار بزرگی در جای‌جای تهران به‌صورت رها شده باقی‌بمانند و ایمنی ساکنان نواحی همجوارشان را با تهدید و مخاطره مواجه کنند. گودبرداری، هرچند در مناطق مسکونی هم هر لحظه می‌تواند مخاطراتی را برای شهروندان ایجاد کند، اما در پهنه‌های تجاری پایتخت با توجه به ابعاد بسیار بزرگ‌تر گودها، مخاطرات احتمالی بسیار بیشتر است.
تعداد این «گودهای پرخطر» و دیگر گودهای رهاشده تهران با تلاش مدیریت شهری ششم طی 2سال گذشته کاهش خوبی داشته و به‌تازگی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با راه‌اندازی سامانه شناسایی برخط گودهای رهاشده، زمینه نظارت و پایش آنلاین این حفره‌های بالقوه خطرناک را فراهم کرده‌است.
به‌گفته حمیدرضا صارمی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران، این سامانه با توجه به اصلاحیه مصوبه ارتقای ایمنی تخریب و گودبرداری‌های ساختمانی شهر تهران ابلاغی از سوی شورای اسلامی شهر تهران پس از برگزاری جلسات متعدد با سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات، اداره کل تدوین ضوابط، نظارت و صدور پروانه و سازمان نظام مهندسی ساختمان استان تهران راه‌اندازی و هدف از راه‌اندازی آن، شناسایی برخط گودهای رهاشده پایتخت است.

آمارها به‌روز شد
حامد سلیمی، مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران در گفت‌وگو با همشهری، کار این سامانه را ارزیابی گودهای رهاشده تهران و سطح‌بندی آنها به تناسب میزان خطرپذیری‌شان به‌منظور تدوین برنامه ایمن‌سازی و همچنین به‌روزرسانی آمار گودهای رهاشده عنوان کرد و افزود: آمار گودهای رهاشده تهران برای مدت زیادی به‌روز نشده بود و اطلاعات موجود نیز در دسترس همگان قرار نداشت، اما درحال حاضر، هم قابلیت‌های سامانه افزایش پیدا کرده، هم اطلاعات در این زمینه به‌روز شده و هم دسترسی همگانی به این اطلاعات ایجاد شده است. به‌گفته او، اطلاعاتی که از سوی نواحی و مناطق 22گانه درباره گودهای تهران اعلام می‌شود در این سامانه قابلیت رصد در حوزه نظارتی دارد و سازمان نظام مهندسی می‌تواند در مواقع لزوم از این اطلاعات استفاده و درخصوص عملکرد مهندسان ناظر و طراح، کنترل لازم را اعمال کند.

گودهای رهاشده چگونه رفع خطر می‌شوند؟
روش‌های مختلفی برای ایمن‌سازی گودهای رهاشده و پرخطر استفاده می‌شود که بسته به ابعاد این گودها متفاوت است. در بخشی از گودها که برای ایمن‌سازی‌ آنها اقدام قضایی صورت گرفته، مالکان ملزم شده‌اند گودها را پرکنند. بخشی دیگر از گودهای رهاشده با ادامه عملیات ساختمانی ازسوی مالک از بلاتکلیفی و رهاشدگی درآمده‌اند و در بخشی دیگر نیز نخاله و پسماند ساختمان‌هایی که در حال تخریب هستند به این گودها منتقل و در مراحل مختلف این خاک کوبیده شده و مهندس ناظر استحکام خاک را تأیید می‌کند. سلیمی درباره اینکه ایمنی گودهای پرشده‌ چگونه تأیید می‌شود تا با خطر آب‌شستگی مواجه نشویم، گفت: عملیات پر کردن این گودها لایه لایه اجرا و در هر لایه، خاک کوبیده شده است؛ لذا امکان ندارد که خاک با نخستین بارندگی نشست کند.

گودهای خالی‌مانده با شهر چه می‌کنند؟
مخاطراتی که گودهای رهاشده برای شهر و شهروندان ایجاد می‌کنند بستگی زیادی به مشخصات گود دارد. سلیمی در توضیح مخاطراتی که گودهای پرخطر می‌توانند برای محیط پیرامونی خود ایجاد کنند، گفت: عمق گودبرداری، روش گودبرداری و نوع خاک محدوده‌ای که گودبرداری در آن انجام می‌شود، ازجمله فاکتورهایی هستند که بر رفتار خاک جداره گود در قبال عملیاتی که انجام می‌شود، تأثیرگذارند و اینگونه نیست که همه گودها رفتار یکسان داشته باشند. با این حال نمونه‌های عینی‌ای که اتفاق افتاده منجر به ریزش املاک همجوار یا نشست پیاده‌رو یا معابر اصلی شده است؛ به‌طور مثال در گود معروف منطقه2 (ایران‌زمین)، ترک‌های عمیقی در معابر پیرامونی ایجاد شد که بعد از تشکیل کمیته اضطرار، برای پر کردن بخشی از جداره گود اقدام شد.

125گود ایمن‌سازی شد
طی 2سال اخیر و به‌ویژه از ابتدای امسال، مدیریت شهری عملکرد خوبی در ایمن‌سازی‌ گودهای پرخطر و تعیین‌تکلیف گودهای رهاشده تهران داشته و با وجود افزایش چشمگیر آمار صدور پروانه ساخت که بالقوه می‌تواند آمار گودهای رهاشده را نیز افزایش دهد، شاهد این هستیم که تعداد گودها به لحاظ خطرپذیری کاهش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است. سلیمی با اشاره به آمار 299گود رهاشده تهران در سال1399، در این زمینه گفت: در حال حاضر شهرداری تهران پیگیر موضوع احصای گودهای رهاشده است؛ مخصوصا گودهایی که می‌توانند برای شهر و شهروندان خطرات ویژه‌ای ایجاد کنند. با پیگیری‌های به‌ عمل آمده به‌مرور از تعداد این گودها کاسته شده و براساس آخرین آمار تا پایان دی‌ماه امسال، تعداد گودهای رهاشده در مناطق 22گانه تهران به رقم 174گود رسیده است. به‌گفته او، در سامانه شناسایی آنلاین گودهای ویژه، پرخطر و رهاشده مقرر شده است گودهای پرخطر براساس اعلام مهندسان ناظر پروژه‌ها که تطابق پایدارسازی گود با نقشه‌های مصوب و وضعیت همجواری‌ها را بررسی و نظارت می‌کنند، احصا شوند. فاز اول سامانه مذکور راه‌اندازی شده، ولی هنوز امکان اخذ کامل گزارش‌ها توسط فاوا مهیا نشده است.

قانونی که ضمانت اجرایی ندارد
با وجود تمرکزی که مدیریت شهری بر موضوع ایمن‌سازی‌ و کاهش تعداد گودهای رهاشده تهران به‌ویژه در ماه‌های اخیر داشته، هیچ تضمینی وجود ندارد که با افزایش پروانه‌های ساخت‌و‌ساز، تعداد گودهای رها‌شده هم دوباره افزایشی شود. مدیرکل معماری و شهرسازی معاونت شهرسازی شهرداری با بیان اینکه در مصوبه شورای شهر پنجم بحث ضمانت بانکی مطرح بود، اما سازوکار اجرایی برای آن دیده نشد، اضافه کرد: «قرار بود تضمین بانکی از مالکان گرفته شود که اگر کار را در مرحله گودبرداری رها کردند شهرداری بتواند براساس تضامین اخذ شده اقدام کند، اما چون سازوکار اجرایی برای‌ آن پیش‌بینی نشده و از سوی دیگر برای شهرداری هم اقدام حقوقی و پرکردن و رفع خطر این گودها هزینه‌بر است، تعداد زیادی از گودها همچنان در مناطق مختلف تهران بلاتکلیف مانده‌اند.» به‌گفته سلیمی، برای گودبرداری‌های جدید نیز همچنان با فقدان دستورالعمل اجرایی در مصوبه شورا مواجهیم. «با وجود جلسات متعددی که با کمیسیون شهرسازی و نماینده حقوقی شهرداری داشتیم هنوز نتوانسته‌ایم به سازوکار اجرایی دقیق برای اخذ ضمانت از مالکان برسیم که شهرداری هم وارد چالش حقوقی نشود. تضامین بانکی و راهکار قانونی در مرحله ارزیابی است.»

آمار گودهای تهران به تفکیک مناطق
گودهای پرخطر و رهاشده در تمام مناطق تهران پراکنده‌اند، اما به‌گفته مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی شهرداری تهران، در مناطقی مثل یک‌و‌22 که در آنها تعداد طبقات زیر زمین به تناسب زیربنا بیشتر است، تعداد گودهای رهاشده به‌طور نسبی بیشتر است. براساس آمار ارائه‌شده از سوی این معاونت، منطقه19 با یک گود، دارای کمترین گود رهاشده و منطقه22 با 30 گود دارای بیشترین تعداد گود رهاشده است.

مکث
آخرین وضعیت گودهای پرخطر معروف

گود برج میلاد: در گود مجاور سالن همایش‌های برج میلاد، بخشی از سازه در مجاورت سالن همایش‌ها برای پایدارسازی سالن مذکور اجرا شده که در این خصوص جلسات متعدد مدیریتی برگزار می‌شود و به‌طور مستمر در دست پیگیری است.
گود فرهنگ: پروژه پارکینگ فرهنگ در اراضی عباس‌آباد معروف به گود فرهنگ سال‌ها بلاتکلیف بود که بنا بر پیگیری‌های به‌عمل آمده‌ مجددا کارگاه فعال شده است. فونداسیون‌ها، دیوار حائل و سقف بخشی از طبقه منفی4 در ضلع جنوبی پروژه اجرا شده و احداث ستون‌ها و دیوارها نیز در دست انجام است. عملیات پایش جداره‌های گود و ساختمان‌های مجاور نیز به‌صورت مستمر در حال انجام است و تاکنون تغییر مکان خاصی در جداره‌های گود مشاهده نشده است.
گود بوعلی: رفع خطر و تا تراز صفر گذر پر شده است.
گود هلال‌احمر: خیابان هلال‌احمر روبه‌روی خیابان قدمی، جنب متروی هلال‌احمر (ملک اتحادیه آرد و نان)، بنا بر پیگیری‌های به‌عمل آمده کارگاه مجددا فعال و از حالت رهاشده خارج شده است.
گود بزرگراه رسالت: دستور قضایی برای پرکردن اخذ شده و با توجه به اعلام دستگاه نظارت مبنی بر شروع عملیات تحکیم جداره‌های گود در حال پایدارسازی است.
گود بزرگراه یادگار امام: این گود در ایوانک غرب نبش اقاقیا، با توجه به صدور گواهی تغییر نقشه جدید، در حال کار روی آن هستند.
گود قیطریه: این گود در خیابان خراسانی کوچه علمیه پلاک15، در حال حاضر پروژه فعال و مالک در حال اجرای فونداسیون است.
گود خیابان شریعتی: گود شریعتی نرسیده به خیابان مطهری نبش خیابان جعفرزاده (زیتون)، بنا بر پیگیری‌های به‌عمل آمده، کارگاه مجددا فعال شده است.