تورم؛ کنترل مرض و ریشه درمانی

علی اخباری؛ پژوهشگر

در این یادداشت به عملکرد دولت و مجلس برای کنترل تورم در کشور می‌پردازیم.
بخش اول؛ عملکرد دولت در کنترل تورم
به این چند گزاره دقت کنید:
1-بانک مرکزی گفته بود که تورم در شهریور1400، 59.3درصد بوده است. این عدد در خرداد1401به 41درصد رسیده؛ یعنی 18.3درصد کاهش داشته است.
این مسئله نشان می‌دهد که دولت یک قدم اورژانسی برای کنترل تورم برداشته که موفق هم بوده است، اما درد، نیاز به درمان اساسی داشته و مسکن‌های اولیه کافی نبوده است. پس دولت باید می‌رفت سراغ درمان ریشه‌ها.
2-در خرداد1401، 61اقتصاددان که عمدتا از مشاوران دولت‌ها و مخصوصا دولت قبل بودند نامه سرگشاده‌ای نوشتند مبنی بر اینکه هشدار؛  تورم 3رقمی خواهد شد!
تورم 3رقمی می‌دانید یعنی چه؟ یعنی 100درصد و بالاتر؛ یعنی سفره‌های مردم هر سال نصف سال قبل خواهد شد؛ حتی کوچک‌تر! و این یعنی ما بر لبه یک پرتگاه عمیق اقتصادی بودیم.
3-در نخستین جلسه آقای رئیسی با دولت قبل، سرپرست بانک مرکزی رسما اعلام کرد با حرکتی که تا حالا داشته‌ایم و خلق پول بسیار زیاد در ماه‌های آخر، قطعا تورم در ماه‌های بعد 3رقمی می‌شود. این حرف را یکی دیگر از وزیران، رسانه‌ای کرد. این حرف یکی از ریشه‌های تورم افسارگسیخته را نشان می‌داد؛ خلق پول فراوان بدون پشتوانه!
4-دولت برای درمان ریشه چه کرد؟ دولت 2کار اساسی انجام داد:
- اول؛ دولت منابع مالی‌اش را افزایش داد و نقدینگی را کم کرد.
منابع مالی را افزایش داد، یعنی چه؟ یعنی پول حلال درآورد؛ نه اینکه پول چاپ کند که باعث رشد تورم شود. چگونه؟
وقتی مردم پای کار ایستادند و در انتخابات قدرت مردم ایران را نشان دادند، دولت هم با تکیه بر مقاومت مردم و حضورشان و شکست سناریوی تحریم‌ها، کار را منحصر به برجام نکرد. دشمن هم فهمید دیگر حربه برجام کار نمی‌کند و اراده‌اش شکست. دولت هم توانست منابع پولی واقعی خود را افزایش دهد. آزاد شدن پول‌های بلوکه شده ایران، افزایش تولید و فروش نفت و بازگشت پول آنها یکی از نتایج این سیاست بود.
‌دولت نرخ رشد نقدینگی را از 43درصد به 26درصد رسانده است. همانطور که می‌دانید آن روی سکه نقدینگی، تورم است. دولت توانسته بدون قرض گرفتن از بانک مرکزی و بدهکار کردن خود، با کنترل هزینه‌ها و درآمدها، افسار ریشه‌ای‌ترین درد تورم، یعنی نقدینگی را بکشد؛ البته باید بدانیم که این درمان در میان‌مدت و بلندمدت نتیجه بخش است.

بخش دوم؛ عملکرد مجلس در کنترل تورم
مجلس برای کنترل تورم چند کار اساسی انجام داده است:
1- بررسی و تصویب لایحه بودجه به‌صورت 2مرحله‌ای
برای توضیح باید بگوییم، یکی از ریشه‌های تورم مسئله نقدینگی و خلق پول بود که خود خلق پول، به‌خاطر کسری بودجه انجام می‌شد. کسری بودجه چرا پیش می‌آمد؟ وقتی که درآمد دولت با هزینه‌های پیش‌بینی شده جور درنمی‌آمد؛ یعنی یا منابع واقعی نبود و تامین نمی‌شد یا هزینه‌ها درست پیش‌بینی نشده بود. برای رفع این مشکل، مجلس آمد و گفت به جای بررسی لایحه به‌صورت یک مرحله‌ای و رفتن دولت پی کار خودش و در نتیجه کسری بودجه و خلق پول و تورم، لایحه بودجه در 2مرحله بررسی و تصویب شود؛ یکی اول کار و یکی در اثنای کار که ببینند منابع درآمدی دولت تامین شده یا تخیلی بوده و واقعی نبوده است. این کار باعث می‌شد که هم دولت حواسش را جمع کند و منابع واقعی را که می‌تواند تامین کند، بگوید و هم مجلس ارزیابی کند که چقدر کار دارد و براساس واقعیت پیش می‌رود و از این طریق خلق پول، نقدینگی و تورم را کنترل کنند.
حاصل این هماهنگی مجلس و دولت در تصویب 2مرحله‌ای بودجه را آقای میرکاظمی، رئیس اسبق سازمان برنامه و بودجه اعلام کرد.
 او اعلام کرد 97درصد از منابع بودجه سال1401 محقق شده که این مسئله در کنترل تورم نقش ویژه‌ای داشته است.
2-ریشه دیگر کنترل تورم، مقوله تولید است. مجلس 50روز بعد از شروع سال با نام تولید دانش‌بنیان ریل‌گذاری خود را در این بخش انجام داد. مجلس که از 2سال قبل در این موضوع کار تخصصی خود را شروع کرده بود، به سرعت از قانون جهش تولید دانش‌بنیان رونمایی کرد.
3-از قوانین مهم دیگر مجلس در کنترل تورم، قانون اصلاح ساختار بانک مرکزی، قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار، قانون مالکیت صنعتی و قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی بود.
4-مجلس در مراقبت از قدرت خرید مردم و محرومان با قوانین مختلفی به این مسئله پرداخت. این قوانین عبارتند از:
  الزام دولت به استفاده از کالابرگ الکترونیکی برای حفظ قدرت خرید مردم درصورت حذف ارز ترجیحی
  الزام دولت به ثبت‌نام متقاضیان جدید یارانه
  مجوز واگذاری سهام عدالت برای تمام جاماندگان
  معافیت کالاهای پرمصرف سبد تغذیه خانوارها از مالیات  بر ارزش‌افزوده‌