همه همدستان آقای پانزی

جواد عزیزی؛ روزنامه‌نگار

روش کلاهبرداری «کوروش کمپانی» برایتان آشنا نیست؟ کافی است سری به آرشیو اخبار حوادثی بزنید تا متوجه ده‌ها پرونده مشابه شوید. از ماجرای کلاهبرداری 300میلیارد تومانی شرکت «پرهام» از 3هزار نفر در استان گلستان گرفته تا کلاهبرداری «مکتب فرش، گلیم و گبه کرمانشاهان» که سرمایه دست‌کم 13هزار نفر را در کرمانشاه بالا کشید یا کلاهبرداری با شگرد فروش لیزینگی خودرو در استان البرز که سرمایه بیش از 2هزار نفر را به باد داد. همه اینها تنها بخشی از کلاهبرداری‌ها  هستند که از سال‌ها پیش نه‌تنها در ایران که در بیشتر کشورهای دنیا رخ می‌دهند و به کلاهبرداری با شگرد «پانزی» معروف هستند.
کلاهبرداری با شگرد «پانزی» از طریق سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد؛ یک سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت با سود زیاد. درست مثل اتفاقی که در پرونده «کوروش کمپانی» رخ داد. در این پرونده، مالباختگان تصور می‌کردند با پرداخت نیمی از قیمت واقعی گوشی آیفون، ظرف 45روز آن را تحویل می‌گیرند و این یعنی ظرف 45روز سرمایه‌ آنها دوبرابر شده است.
این اتفاق، همانی است که در بقیه پرونده‌های کلاهبرداری با شگرد پانزی رخ داده است؛ مثلا در پرونده کلاهبرداری شرکت پرهام در استان گلستان، به مالباختگان گفته شده بود که در ازای پرداخت 17.5میلیون تومان، می‌توانند دوماهه خودروی پراید تحویل بگیرند. حال آنکه قیمت خودرو در بازار 19.5میلیون تومان بود و کسانی که قصد تحویل گرفتن خودرو نداشتند، می‌توانستند به ازای سرمایه‌شان هر دو ماه 2میلیون تومان سود دریافت کنند. یعنی شرکت پرهام برای سرمایه 17.5میلیون تومانی، ماهانه 2میلیون تومان سود پرداخت می‌کرد که چندین برابر سودی بود که بانک‌ها پرداخت می‌کردند.
در پرونده‌های دیگر نیز همین اتفاق رخ می‌داد. در واقع، شگرد پانزی، نوعی کلاهبرداری است که در آن به مالباختگان وعده داده می‌شود که در مدت زمان کوتاهی سرمایه‌شان دوبرابر می‌شود. در این میان کلاهبرداران، سود سرمایه‌گذاران اولیه را از طریق پول‌های سرمایه‌گذاران بعدی پرداخت می‌کنند و این ماجرا تا جایی ادامه می‌یابد که بعد از چند ماه، وقتی جیب‌های کلاهبرداران پرپول می‌شود و هزاران نفر در سودای رسیدن به سود بادآورده پول‌شان را دودستی تقدیم آنها کرده‌اند، این تبهکاران دفتر کارشان را شبانه تخلیه کرده و با برداشتن پول‌های سرمایه‌گذاران ناپدید می‌شوند.

پانزی از کجا آمد؟
برای اینکه بدانیم شگرد پانزی از چه زمانی اختراع شد، باید به سال 1920میلادی برگردیم. در آن زمان یک تبهکار ایتالیایی به نام چارلز پانزی که راهی آمریکا شده بود، یک شرکت سرمایه‌گذاری تاسیس کرد. شعار چارلز پانزی این بود که شرکت او در عرض 90روز سرمایه مشتریانش را دوبرابر می‌کند. حال آنکه در آن زمان بانک‌ها تنها 5درصد سود سالانه به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کردند. در‌ماه نخست 18نفر با سرمایه 1800دلاری در شرکت پانزی سرمایه‌گذاری کردند. او ‌ماه بعد با پول سرمایه‌گذاران جدید، سود این افراد را پرداخت کرد. به این ترتیب طولی نکشید که شهرت شرکت وی دهان به دهان در شهر و سراسر آمریکا پیچید. پانزی دفتر بزرگ‌تری اجاره کرد و تعداد سرمایه‌گذاران او ظرف مدت کوتاهی چندین برابر شد؛ طوری که ظرف چند ماه نخست، مردم 2.5میلیون دلار (معادل 37میلیون دلار در سال 2022) در شرکت او سرمایه‌گذاری کردند و در این میان چارلز پانزی با پول‌های بادآورده‌ای که به‌دست آورده بود، از یک مرد فقیر تبدیل به یکی از ثروتمندترین مردان آمریکا شد. تا جولای 1920، پانزی میلیون‌ها دلار درآمد داشت و برخی خانه‌های خود را فروخته بودند تا پول‌شان را در شرکت او سرمایه‌گذاری کنند. تا اینکه در نهایت گزارشگران روزنامه بوستون به او مشکوک شدند و با بررسی‌ و پیگیری فعالیت او، اسرار این مرد کلاهبردار فاش و وی دستگیر شد. گفته می‌شود که سرانجام مالباختگان پانزی در مجموع بیش از 200میلیون دلار سرمایه خود را از دست دادند و از آن به بعد بود که کلاهبرداری با شگرد پانزی به دیگر کشورها هم راه یافت.

چه باید کرد؟
ماجرا کاملا روشن است؛ مثل یک حساب و کتاب ساده. اگر همین حالا فردی به شما بگوید که پول‌تان را به او بدهید تا ظرف 2 یا 3 ‌ماه آن را دوبرابر کند، واکنش‌ شما چیست؟ بی‌شک تصور می‌‌کنید که ماجرا یک شوخی بی‌مزه است. مگر چه فعالیت اقتصادی ای وجود دارد که آن فرد بتواند از طریق آن چنین سودی به شما بدهد؟ کلاهبرداری با شگرد پانزی هم درست مثل همین پیشنهاد است. فقط اینکه فرد پیشنهاد‌دهنده در پوشش یک شرکت با عناوین دهان پرکن فعالیت می‌کند تا اعتماد شما را جلب کند. پس کافی‌ است با دیدن چنین پیشنهادها و تبلیغاتی فقط کمی تامل کنید تا مطمئن شوید که یک «آقای پانزی» پشت پرده همه این پیشنهادها کمین کرده است.