3شبستان منحصر به فرد از 3دوره تاریخی

مسجد جامع بازار به‌عنوان یکی از 3 مسجد بزرگ پایتخت و قدیمی‌ترین مسجد تهران معماری منحصربه‌فردی دارد و بنای آن در 3 دوره تاریخی ساخته شده است. شبستان عتیق نخستین قسمت مسجد است که در زمان شاه‌عباس دوم، هفتمین پادشاه صفوی ساخته و روایت شده که هنگام ساخت شبستان زمین‌های کشاورزی بنای مسجد را احاطه کرده بود.
در زمان حکومت فتحعلی‌شاه قاجار بعد از گسترش محدوده بازار، شبستان دوم یعنی شبستان زیر گنبد بنا شد.این شبستان 18 چهارطاقی دارد که در 3ردیف و روی 10ستون قرار گرفته‌اند. بزرگ‌ترین سقف مسجد از نظر طول و ارتفاع در همین شبستان ساخته شده است. محراب شبستان عتیق طاقی‌شکل و نیم‌هشت است و درون محراب کاشی‌کاری خشتی با زمینه لاجوردی و مزین به گل‌های اسلیمی و ترنج است. علیرضا زمانی، تهران پژوه، درباره تاریخچه مسجد می‌گوید:« مدتی بعد از شکل‌گیری شبستان دوم، شبستان گرمخانه توسط حاج‌سلطان ساخته می‌شود و بعد از آن هم میرزامسیح تهرانی باغ بزرگش را برای ساخت شبستان چهلستون وقف می‌کند. برای ساخت این شبستان 36ستون به‌کار رفته اما به چهل‌ستون معروف شده است. در برخی منابع مکتوب تاریخ ساخت شبستان استرآبادی به 70سال قبل می‌رسد که این شبستان به‌عنوان آخرین قطعه، پازل مسجد جامع بازار را تکمیل کرده تا مسجد شکل کنونی‌اش را پیدا کند. وجه اشتراک همه شبستان‌های مسجد جامع این است که در معماری آنها از چهارطاقی‌های متعدد استفاده شده و یک نورگیر کوچک دایره‌ای‌شکل وسط این چهارطاقی‌ها قرار دارد که نور داخل شبستان را تامین می‌کند. اکنون مسجد جامع بازار 7شبستان دارد که هر کدام از شبستان‌ها حکم یک مسجد جدا گانه را دارند. قدیمی‌ترین نقشه‌ای که از محدوده خیابان پانزده خرداد فعلی و مسجد جامع بازار وجود دارد به حدود 170سال قبل مربوط می‌شود که گیرشمن فرانسوی آن را تهیه کرده است. در این نقشه ۷ شبستان مسجد قابل مشاهده است. علیرضا زمانی، درباره قدمت این مسجد قدیمی تهران می‌گوید: «مدتی قبل کارشناسان میراث فرهنگی با حفر بخشی از بنای مسجد اشیایی را کشف کردند که به دوره آل بویه تعلق دارد و این گمانه زنی وجود دارد که ساخت مسجد جامع حتی قبل از دوره صفویه شروع شده است.»