این صیادان، پریان دریایند

سحر جعفریان- روزنامه‌نگار

این داستان زنان ماهیگیر یا هِداک (ماهیگیری با قلاب) در جزایر مختلف کشور است که اغلب به رسم پیشینیان خود با دل و قایق، هر دو به دریا می‌زنند تا با صید ماهی، همچون مردان‌شان نان به سفره برند. خط سیر داستان این زنان از دریا آغاز و با قایق و بلم، نخ، طعمه، قلاب، مشقل و انتظار به دریا نیز ختم می‌شود. صیادی برای این زنان به جز از اندرونی خانه، کارآفرینی با تولید و فروش سمبوسه‌ و ادویه بندری، روغن کوسه، زیورآلات صدفی و حنابندی دست و پای گردشگران است؛ صیادی به سبک زنانه برای اینان، همان زندگی جاری است.

زنان هِداک؛ 100 تا 400 بغل آن طرف‌تر
این صحنه پرتکرار روزها و شب‌های بسیاری از جزایر مختلف کشور است که در آن به وقت گرگ و میش صبحگاه یا ستاره‌چین شبانگاه، ده‌ها زن ماهیگیر درحالی‌که رنگارنگی لباس محلی‌شان از دور پیداست، دوش به دوش همسر، برادر یا سایر زنان ماهیگیر که عزم دریا برای کسب رزق دارند، قایق به آب می‌اندازند. حکایت این صحنه پرتکرار اما در جزیره «هنگام» با آن دلفین‌های بازیگوش، لاک‌پشت‌های پوزه‌عقابی و خاک نقره‌ای درخشنده، حکایت دیگری است. در این جزیره، صیادی، شغلی مختص به مردان نیست، بلکه زنان نیز در آن، کباده‌کش‌اند. زنان ماهیگیر «هنگامی» در کنار
رتق و فتق امور خانه با تولید و فروش انواع صنایع‌دستی و اقسام خوراکی‌های بومی و محلی، روزی از دریا می‌گیرند. پاییز و کمی هم از زمستان به شرط آنکه دریا رام و آرام باشد، فصل رونق کسب‌وکار ماهیگیران است؛ به‌ویژه برای زنان ماهیگیر که معمولا با هزاران دشواری مانند نداشتن مجوز صید، گرانی سوخت، هزینه‌های استهلاک قایق، نداشتن بیمه و فقدان تسهیلات حمایتی ویژه بانوان شاغل، 100 تا 400 بغل آن طرف‌تر از خط ساحل، طعمه نخ قلاب به آب می‌سپارند. بخت و اقبال اگر یارشان باشد به‌طور میانگین 10 تا 20کیلو ماهی صید می‌کنند، اما بوده روزهایی هم که با وجود در کار بودن ابر و باد و مه و خورشید یا همان مساعد بودن هوا و باقی شرایط، هیچ ماهی‌ای، فریب طمعه قلاب‌شان (روده مرغ، میگو یا حلزون دریایی) را نخورده است.

نخستین مجوزهای صیادی برای زنان
صغری عرب، یکی از چندین زن ماهیگیر هنگامی ا‌ست که از 9سالگی گویی «جاشو»ی (کارگر کشتی یا قایق) پدرش بوده و نخستین‌بار در همان سال‌ها ماهی (سنگ‌سر) صید کرده است. حالا بیش از 35سال است که کارش، به دام انداختن ماهی‌هاست تا خانه‌اش به قدر کفایت نان داشته باشد. خاله صغری می‌گوید: «ماهیگیری، شغل شماره یک اهالی این جزیره از مردان و زنان تا پیران و جوانان است؛ چراکه سبک زندگی‌ در این منطقه از ابتدا در پیوند با ریشه‌های تاریخی‌ بوده؛ ریشه‌هایی که تحت‌تأثیر فاصله اندک (دسترسی سریع و آسان) میان سکونتگاه‌ و صیدگاه (دریا) شکل گرفته‌اند. دقیقا به همین‌خاطر است که جزیره هنگام را با زنان ماهیگیرش می‌شناسند؛ زنانی که نه از سر تفریح مانند زنان در سایر جزایر شمالی و جنوبی کشور بلکه برای امرارمعاش، ساعت‌ها روی آب در انتظار صید ماهی می‌نشینند و چشم به نشانه‌هایی مانند بقایای چند صدساله کشتی پرتغالی غرق شده نزدیک ساحل می‌دوزند تا گم و دور نشوند.» این بانوی صیاد هنگامی، ادامه می‌دهد: «با اینکه ساکنان جزیره ما ماهیگیری را به‌عنوان شغل برای زنان پذیرفته‌‌اند و از طرفی نیز بعد از سال‌ها دوندگی و تلاش، نخستین مجوزهای صیادی به زنان هنگامی اعطا شده، اما این شغل هنوز دردسرهای خاص خود را برای زنان دارد؛ مانند فروش ارزان صید روزمان که نصیب پاچال‌ها (ماهی‌فروشان دوره‌گرد) می‌شود یا هزینه‌های تعمیر و سوخت قایق‌هایمان که خیلی بالاست و فقط زنان صیادی که مجوز دارند می‌توانند از یکسری تسهیلات حمایتی برخوردار شوند.» در سال1401، 15فقره مجوز صید به هر دو بانوی صیاد در جزیره هنگام اعطا شده که نادیه میرزاپور 30ساله و معصومه قنبری 58ساله به‌ترتیب
جوان‌ترین و مسن‌ترین بانوان ماهیگیر جزیره هستند.

به 10کیلوصید در روز هم راضی هستیم
یکی از جوان‌ترین ماهیگیران جزیره هرمز بندرعباس راحیل منصوری است که با برقع طلایی (روبند بندری) چشمانش را قاب گرفته است. روزهایی که دریا آرام است، راحیل، نوزاد تازه متولد شده‌اش را به مادرش می‌سپارد و همراه زنان همسایه چند کیلومتر در سطح آب به‌دنبال رزق حلال پیش می‌روند: «تا همین چند سال قبل خودم قایق داشتم، اما راستش بدون مجوز و سوخت سهمیه‌ای، صیادی بیشتر از سود برایم ضرر داشت؛ به همین‌خاطر تصمیم گرفتم قایقم را اجاره بدهم و خودم همراه باقی زنان روی یک قایق کار کنم. این طوری پول سوخت را بین خودمان تقسیم می‌کنیم تا اگر روزی، ماهی هم قسمت‌مان نشد، چندان ضرر نکنیم. حالا که ماهی گران شده، اگر روزی 10کیلو هم صید کنیم و به یخچالی‌ها کیلویی 170 تا 210هزار تومان بفروشیم، باید برقع‌هایمان را از خوشحالی به هوا بیندازیم.» راحیل به واسطه نقل و داستان‌های شبانه مادرش به ماهیگیری علاقه‌مند شده، اما حالا به سبب جبر مالی خانوادگی، به دریا گذر می‌کند: «صیادانی که با تور صیادی می‌کنند و گاه شبانه و غیرمجاز ماهی می‌گیرند، باعث می‌شوند ماهیگیران خردی مانند من و چند زن دیگر روزی یک روز را هم نداشته باشیم؛ چه برسد به ارتزاق با چند سر عائله! آنها با این کارشان به محیط‌زیست هم آسیب می‌زنند.» او هر روزی که از دریا بازمی‌گردد با دلتنگی و حسرت قایقش را دارد پهلوگاه شرقی جزیره جای گرفته، نگاه می‌کند. دوست دارد با آن روی آب شناور باشد و صید کند.

معیارهای  دریافت مجوز صید  و صیادی بانوان
بیش از 30هزار نفر از طریق صیادی و صید ماهی در جزایر مختلف کشور امرارمعاش می‌کنند که 4 تا 5درصد از این آمار به بانوان صیاد و ماهیگیر و بیشتر در جزیره هنگام استان هرمزگان اختصاص دارد. مسعود بارانی، مدیرکل شیلات استان هرمزگان در مورد چگونگی اعطای مجوز به بانوان صیاد می‌گوید: «ماهیگیری در برخی جزایر به‌ویژه در جزیره هنگام، یک شغل بومی است که مردانه و زنانه ندارد؛ بنابراین در این شرایط لازم است از بانوان ماهیگیر حمایت قابل‌توجهی صورت گیرد؛ همچنان که با بررسی‌های انجام شده سال گذشته برای نخستین‌بار 15فقره مجوز صید به بانوان ماهیگیر متقاضی و واجد شرایط اعطا شد.» بارانی می‌افزاید: «معیارهای اعطای مجوز صید به بانوان شامل سکونت در جزیره، عدم‌دریافت مجوز صید تاکنون و نداشتن مجوز صید در خانواده (همسر)، سن و سرپرستی خانواده است. درصورت ارسال درخواست مجدد از سایر بانوان و بررسی و تأیید نهادهای مرتبط، اعطای مجوز صید ادامه خواهد داشت تا جمعیت بیشتری از بانوان ماهیگیر از تسهیلات بانکی، سوخت سهمیه‌ای، بهسازی و نوسازی شناور، خرید ادوات صید، بیمه و امتیاز مشارکت در طرح‌ها و برنامه‌های آموزش دریانوردی برخوردار شوند.» علیرضا گلشنی‌زاده، رئیس شیلات شهرستان قشم با تأکید برصدور مجوز صیادی با قلاب، ویژه بانوان ماهیگیر می‌گوید: «بانوان ماهیگیر مانند مردان ماهیگیر باید در محدوده مشخص شده مرز صید کنند و در فصول معین طبق تقویم سازمان شیلات به صیادی بپردازند.»

بیش از 30هزار نفر از طریق صیادی و صید ماهی در جزایر مختلف کشور امرارمعاش می‌کنند که 4 تا 5درصد از این آمار به بانوان صیاد و ماهیگیر و بیشتر در جزیره هنگام استان هرمزگان اختصاص دارد