مدهای حمل ونقل عمومی راه‌حل اینجاست

یوسف رشیدی؛ استاد دانشگاه شهیدبهشتی

یک باور نادرست از مفهوم آلودگی هوا وجود دارد که وقتی انباشت آلاینده‌های جوی در آسمان شهرها به چشم می‌آید، همه می‌گویند حالا برای آلودگی هوا باید چه کنیم؟ اصلا وقتی هوا آلوده می‌شود، عملا کار خاصی برای کنترل آنچه در هوای شهرها منتشر شده نمی‌توان انجام داد. در همه شهرهایی که اقداماتی برای کنترل منابع آلاینده انجام داده‌اند، راه‌حل‌ها فارغ از اقدامات خلق‌الساعه بوده است. لازم است یک طرح اجرایی و برنامه‌ای مدون و کارشناسی باشد و همه محورها و اطراف موضوعی نظیر آلودگی هوا را در بر بگیرد. وقتی آلودگی هوا داشته باشیم، درست نظیر روزهای حاضر که مردم شهرها در هر نفس آلاینده‌های سمی را در ریه خود احساس می‌کنند، تنها توصیه ممکن و مؤثر این است که مردم از خانه خود جز برای تردد ضروری و کوتاه‌مدت خارج نشوند تا از منابعی که در شرایط ترافیکی شهر آلاینده‌های ذرات و گازها را پراکنده می‌کنند، بیشتر مصون بمانند. البته در فضایی فارغ از توصیه‌های شهروندی باید اقدامات کنترلی برای جلوگیری از آلودگی بیشتر فضای شهری نیز صورت گیرد و با قاطعیت گام‌ها به جلو برداشته شود. این موضوع اخیر ساحت تصمیم و اعمال نهادهای حاکمیتی است که در عرصه شهرها قوانین را اجرا می‌کنند. البته طبق اصول مدیریت بحران، 3سطح برای راه‌حل‌های شرایط آلودگی هوا وجود دارد که برخی از آنها به عنوان راه‌های فوری، میان‌مدت و بلندمدت یاد می‌کنند، اما هیچ‌گاه نباید فراموش کرد که آلودگی هوا مسئله‌ای زمینه‌ای و طولانی‌مدت است که یک‌شبه ایجاد نشده و یک‌شبه نیز از بین نمی‌رود، پس راهکار کوتاه‌مدت و فوری ندارد. البته راه‌هایی که در کمیته‌های اضطرار مواقع آلودگی هوا در شهرها مطرح می‌شوند، در حد خود مؤثر هستند، اما راهی فوری برای بیشتر آلوده نشدن محسوب می‌شوند و راه کاهش آلودگی نیستند. اینکه مدارس تعطیل شوند، از تردد خودروهای آلاینده ممانعت به‌عمل آید یا نظارت بیشتری بر تردد دیزلی‌ها صورت گیرد، اینها در نوع خود قابل تحلیل هستند، اما هیچ‌گاه مسیر درست مقابله با آلودگی هوای شهرها نیستند و راه‌حل‌های کپسولی محسوب می‌شوند. در مقابل راه‌حل‌های بلندمدتی هم داریم که باید بر آنها تمرکز شود. در این بخش اما قدم اول و مداومت بر قدم‌های بعدی مهم است. ما 20سال است آلودگی هوا را در حد بالا داریم. اگر 10سال قبل هم شروع می‌کردیم و قدمی برداشته بودیم، جایی نبودیم که امروز هستیم. اگر به اپیزودهای آلودگی هوای شهرهای بزرگ جهان نگاه کنیم، می‌بینیم که بالاخره بعد از یک بحران بزرگ قدم‌های واقعی و مؤثر برای بهبود کیفیت هوای‌ شهرشان برداشته‌اند و به سمت به صفر رساندن مصرف سوخت‌های فسیلی از یک طرف و فیلتراسیون منابع آلاینده از طرف دیگر رفته‌اند؛ این مسیر را باید از یک جایی شروع کرد. متأسفانه بزرگ‌ترین مشکلی که در این عرصه داریم و کمتر بر آن تمرکز می‌شود، بحث توسعه حمل‌ونقل عمومی است که حتی در قانون هوای پاک که یک سند بالادستی در امر مبارزه با آلودگی هوا محسوب می‌شود، بسیار ضعیف به آن یک اشاره ضمنی شده است. شاه‌کلید کاهش آلودگی هوا در شهرهای بزرگ ساماندهی ترددها به سمت ناوگان عمومی است تا از این طریق بتوان منابع متحرک را کمتر در معابر عمومی دید تا آلاینده‌ها کمتر در شهرها پراکنده شوند. متأسفانه به این نکته طی سال‌های گذشته در اقدامات دولتی کمتر پرداخته شده است. بعد زمانی که اپیزودهای آلودگی هوا شروع می‌شود و روزهای مستمری هوای ناسالم به جان مردم می‌نشیند، می‌گوییم برای کاهش آلودگی هوا باید کاری کرد! حتی هرکس نگاه‌ها را به سمتی می‌برد؛ یکی می‌گوید مازوت‌سوزی شده، یکی می‌گوید صنایع مقصرند، یکی از گازوئیل پرگوگرد می‌گوید و دیگری پسماندسوزی را مقصر می‌داند. اصل داستان اینجاست که مردم ما مصرف سوخت بالایی نسبت به شهرهای دیگر دارند و می‌خواهند خود را به مقصد برسانند. باید از همین امروز شروع کرد و زیرساخت‌های حمل‌ونقل شهری را توسعه داد. این مسیر صحیح است.