تحفه مستشاران خارجی برای تهرانی‌ها

امیر احتشام‌زاده-بازیکن و مربی ملی

برای پی بردن به چگونگی ظهور رشته‌های ورزشی مدرن در تهران قدیم باید به اواخر دوره قاجار برگردیم. در آن سال‌ها، مستشاران خارجی، به‌خصوص آمریکایی‌ها، انگلیسی‌ها و روس‌ها که عمدتا برای کار در تاسیسات نفتی به ایران می‌آمدند از تمکن مالی برخوردار بودند و در کنار کار و تخصص‌شان، دنبال ورزش و تفریح می‌رفتند. ورود آنها به ایران تقریبا از سال 1270شروع شد و بیشتر آنها در شهرهای جنوبی، به‌ویژه در مسجد‌سلیمان، زندگی می‌کردند.
مستشاران خارجی خواسته یا ناخواسته ورزش را در این شهر ترویج دادند و خیلی طول نکشید که پدیده ورزش و تشکیل تیم‌های ورزشی از مسجدسلیمان به تهران رسید. بسیاری از رشته‌های ورزشی برای نخستین‌بار در مسجدسلیمان و بعد از آن در تهران ظهور پیدا کرد و به همین دلیل می‌توانیم بگوییم خارجی‌ها نقش عمیقی در ورزش تهران داشته‌اند.
بخشی دیگری از مستشاران یا دیپلمات‌های خارجی افرادی بودند که در سفارتخانه‌ها کار می‌کردند و دست بر قضا برخی از آنها ورزشکاران یا معلمان ورزش خوبی بودند. دیپلمات‌های انگلیسی هم بودند که برای نخستین بار در تهران فوتبال بازی کردند و آن روزها تصور نمی‌کردند که جوانان باهوش ایران فقط با تماشای فوتبال از کنار زمین‌های خاکی برای خودشان تیم تشکیل بدهند و چند دهه بعد به قدرت اول فوتبال آسیا تبدیل شوند.
برخی از خارجی‌ها وقتی هوش و استعداد جوانان تهرانی را دیدند مشغول کشف استعدادها شدند و استعدادهای زیادی را در اردوهای معروف منظریه کشف کردند. به‌طور مثال، یک مربی شنا به نام موسیو زومر که از آلمان آمده بود برای نخستین‌بار از مجید توفیق خواست که شنا را ادامه ندهد و بسکتبال بازی کند و توفیق بعدها به یکی از بهترین بازیکنان تاریخ بسکتبال ایران تبدیل شد.
قبل از ورود مستشاران خارجی به ایران، پایتخت عملا چیزی به‌نام ورزش مدرن نداشت و مردم با این مقوله بیگانه بودند. به‌طور مثال، تهران‌نشین‌ها تا سال 1933اسم پینگ‌پنگ (تنیس روی میز)را هم نشنیده بودند و یک انگلیسی به‌نام جک چری برای نخستین‌بار در دهه 40شمسی تهرانی‌ها را با این ورزش آشنا کرد. حضور مستشاران خارجی نقطه عطفی در ورزش پایتخت به‌حساب می‌آید، اما هوش و ذکاوت جوانان تهرانی در یادگیری فوت و فن و الفبای ورزش‌های مدرن را هم نباید نادیده گرفت. وقتی ورزش طرفداران بیشتری پیدا کرد، کلوپ ورزشی کالج البرز هم تأسیس شد و ایرانی‌هایی که سال‌ها در ورزش اروپا فعالیت کرده بودند، در کنار افرادی که فنون مربیگری را از مستشاران خارجی قاپیده بودند، به کشف استعدادها و پرورش ورزشکاران نخبه پرداختند. حاصل هوش، تلاش و برنامه‌ریزی دقیق آن دوره، حضور آبرومندانه در نخستین دوره بازی‌های المپیک در سال 1948میلادی بود.