خط و نشان برای متروپل‌های تهران

فرناز محمدزاده-روزنامه‌نگار

ایده بررسی ایمنی ساختمان‌های مهم پایتخت از آنجایی کلید خورد که متروپل آبادان فروریخت و آوار شدن این ساختمان ناپایدار تجاری-اداری در جنوب کشور، بذر نگرانی را در دل مدیریت شهری پایتخت کاشت که اگر مشابه این سازه در یکی از همین کوچه پس‌کوچه‌های تهران جاخوش کرده باشد و یکباره با وقوع یک حادثه طبیعی یا غیرطبیعی فروریزد، چه خواهد شد؟ در شهری مانند تهران که روزانه مراجعات به ساختمان‌های مهم اعم از تجاری، اداری و درمانی زیاد است، اگر متروپلی وجود داشته باشد و ما از آن بی‌خبر باشیم، چه می‌شود؟ اصلا می‌دانیم چه تعداد سازه ناپایدار در تهران داریم که هر لحظه می‌توانند بحران‌آفرین شوند؟
مدیریت شهری پایتخت تقریبا از نیمه دوم سال گذشته موضوع شناسایی ساختمان‌های ناایمن در پایتخت را از حیث سازه در دستور کار قرار داده و سازمان مدیریت بحران شهر تهران این مسئولیت مهم را برعهده گرفته است. از آبان 1401بررسی ساختمان‌های مهم با یک چک‌لیست 17صفحه‌ای آغاز شد.

وجود 16هزار ساختمان مهم و بلندمرتبه در تهران
در همین رابطه اسماعیل سلیمی، معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان مدیریت بحران تهران به خبرنگار همشهری می‌گوید: در تهران حدود 16هزار ساختمان مهم و بلندمرتبه که شامل کاربری‌هایی چون تجاری، اداری، درمانی و مسکونی است را داریم. مهم بودن از جهت تداوم خدمات در زمان بحران تعریف شده مانند بیمارستان یعنی ساختمان یک بیمارستان باید در شرایط بحرانی تداوم داشته باشد و خدمت‌رسانی کند. بلندمرتبه بودن نیز طبق تعریفی که در تفاهمنامه ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها شده بالای 6طبقه محسوب می‌شود.

بازدید از 2200ساختمان در 10ماه
اسماعیل سلیمی در ادامه با اشاره به ارزیابی کارشناسان سازمان مدیریت بحران از ساختمان‌های مهم و بلندمرتبه پایتخت، می‌افزاید: از این 16هزار ساختمان، از 2200مورد آن در 10‌ماه اخیر بازدید شده که حدود 712مورد اسناد فنی بازبینی و ارزیابی شده و نتیجه رده خطر در 4گروه (A.B.C.D) آنان مشخص شده است. او درباره جزئیات چک‌ لیست‌های ارزیابی از ساختمان، ادامه داد: چک‌لیست‌ها 2بخش ایستایی ثقلی و ایستایی لرزه‌ای است؛ ایستایی ثقلی به این معنا که به یک ساختمان بدون اینکه بار جانبی دیگری مانند زلزله، باد و... وارد شود، به ذات سرپا باشد. ایستایی لرزه‌ای نیز یعنی ساختمان را از جهت مقاومت در برابر زلزله چک کنیم که این‌2‌مورد معیار اصلی ما برای ارزیابی است. معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان مدیریت بحران تهران با اشاره به اینکه قبل از ارزیابی وارد ساختمان می‌شویم و اطلاعات ساختمان را بررسی می‌کنیم، ادامه داد: این اطلاعات شامل نقشه، گزارش‌های مهندس ناظر، آزمایش‌های حین اجرا، آزمایش‌های بعد از ساخت، پروانه ساخت، پایان‌کار، تخلفات کمیسیون ماده 100 و... است که درواقع شناسنامه فنی ساختمان محسوب می‌شوند. هرقدر این اطلاعات بیشتر باشند ارزیابی ما راحت‌تر و دقیق‌تر می‌شود.

معیارهای ارزیابی برای بررسی ایمنی سازه ساختمان‌ها
سلیمی با تأکید بر اینکه بعد از بررسی‌های اولیه وقتی وارد ساختمان می‌شویم در 2معیار ثقلی و لرزه‌ای ارزیابی را شروع می‌کنیم، گفت: نخستین موردی که در یک ساختمان نگاه می‌کنیم شرایط مشهود ناایمنی است؛ یعنی اگر ترک‌های مشهود بر سازه ببینیم یا سازه آسیب‌دیده باشد ارزیابی جدی‌تر می‌شود. همچنین سن سازه برای ما بسیار مهم است. او در پاسخ به چرایی اهمیت سن سازه هنگام ارزیابی ساختمان، بیان می‌کند که اهمیت سن سازه از این حیث است که اولا بررسی کنیم که سازه دچار فرسودگی شده یا خیر؟ مورد بعدی که خیلی اهمیت دارد این است که از سال‌69 به بعد کدهای ساختمانی تغییر کرده است. درواقع بعد از زلزله رودبار در کشور ضوابط ساخت‌وساز برای مقابله با زلزله (آیین‌نامه 2800) تهیه شد و هرچه جلوتر آمدیم این ضوابط سخت‌گیرانه‌تر و درست‌تر شده است و آخرین ویرایش برای سال‌94 است که ویرایش 5این آیین‌نامه نیز درحال تهیه است؛ بنابراین ساختمان‌های جدیدتر علاوه بر اینکه کمتر دچار فرسودگی شده‌اند، با کدهای ساختمانی به‌روزتری ساخته شده‌اند.

برابری کدهای ساختمانی ایران با کشورهای پیشرفته
معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان مدیریت بحران تهران در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه چرا با وجود کدهای سختگیرانه ساختمانی همچنان شاهد سازه ناپایدار هستیم، می‌گوید: کدهای ساختمانی ایران با بسیاری از کشورهای پیشرفته قابل مقایسه است. اشکال ما این است که کدها را در اجرا با دقت رعایت نمی‌کنیم یا مصالح کیفیت لازم را ندارند یا در محاسبات به‌خاطر منافع مالی درست اندازه‌گیری نمی‌کنیم. سلیمی در ادامه می‌افزاید: به هر حال هنگام ارزیابی ساختمان‌های ناایمن ما در وهله اول ورود، به بررسی سن ساختمان، کیفیت مصالح، ناایمنی مشهود، ترک‌های سازه‌ای و تعیین ضریب برای موقعیت ساختمان می‌پردازیم. تعیین ضریب به‌ این معنا که ساختمانی که روی گسل است باید مقاوم‌تر ساخته شود و درواقع ضریب ساختگاه می‌دهیم؛ به‌عنوان مثال ضریب یک ساختمان در سعادت‌آباد با فلکه دوم صادقیه متفاوت است.

جزئیات درجه‌بندی ساختمان‌های ناایمن به A.B.C.D
معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان مدیریت بحران تهران درباره جزئیات درجه‌بندی ساختمان‌ها به 4گروه A.B.C.D، می‌گوید: اگر ساختمانی بعد از سال 94ساخته شده باشد و ناایمنی مشهودی نداشته باشد، می‌شود آن را در درجه‌بندیA محسوب کرد و شناسنامه فنی این ساختمان را تأیید می‌کنیم. اگر ساختمانی قبل از سال 94ساخته شده باشد و تخلفات ماده 100داشته باشد همچنین ناایمنی مشهود در آن  ببینیم شناسنامه فنی را از لحاظ شکلی و محتوایی بررسی می‌کنیم و حتی دفترچه سازه ساختمان را چک می‌کنیم؛ این ساختمان‌ها در درجه‌بندی B می‌شوند. برخی از ساختمان‌ها ناایمنی مشهود دارند و صرفا با یک ارزیابی کیفی نمی‌توانیم نظر دهیم؛ بنابراین وارد ارزیابی کمی می‌شویم و با آزمایش‌های تخصصی مقاومت بتن، آرایش میلگرد و... را بررسی می‌کنیم که این ساختمان‌ها در گروه C قرار می‌گیرند. در نهایت برخی از ساختمان‌ها در شرایط بسیار بدی قرار دارند و با همان ارزیابی کیفی اعلام می‌کنیم که ارزش مقاوم‌سازی‌ ندارند و باید از بهره‌برداری ممانعت شود؛ در نتیجه این ساختمان‌ها در گروه D قرار می‌گیرند. او در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه از بین ساختمان‌های بررسی شده چند درصد در گروه D قرار دارند، گفت: حدود 10تا‌15درصد ساختمان‌ها در گروهD واقع شدند و درحال حاضر مشکل ما الان با این ساختمان‌هاست. همچنین باید گفت که ساختمان‌هایی که در شرایط C قرار دارند بعد از ارزیابی‌های ما در نهایت یا به گروه B می‌روند یا در گروه D ، در‌واقع قرار‌گیری در دسته‌بندی C همانند قرار گرفتن در برزخ است.

اقدامات اجرایی بعد از شناسایی ساختمان‌های ناایمن
سلیمی درباره اقدامات اجرایی برای ایمن‌سازی ساختمان‌ها پس از ارزیابی، می‌گوید: درحال حاضر حدود 800ساختمان شناسایی شده، ساختمان‌های درمانی را به وزارت بهداشت نامه زدیم که کارهای مقاوم‌سازی‌‌شان را انجام دهند و به نوعی اخطار است و سایر موارد را به شهرداری‌های مناطق نامه زدیم که در کمیته ایمنی با حضور دادستانی و مالک جلسه‌ای برگزار شود و مرحله به مرحله اخطار دهند و اقدامات لازم انجام شود. معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان مدیریت بحران تهران در پایان با اشاره به شناسایی سایر ساختمان‌های ناایمن در تهران، خاطرنشان کرد: تفاهمنامه ارزیابی ایمنی ساختمان‌ها بین 10دستگاه اجرایی بسته شده همزمان برای اینکه کار سرعت بگیرد، قراردادی با مرکز تحقیقات وزارت راه و شهرسازی قرار است تهیه شود تا 13هزار ساختمان باقیمانده را طی یک‌سال آینده بررسی کنیم.