گزارش
جهش جهانی دانشگاه‌های ایرانی
جایگاه دانشگاه‌های کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی ارتقا یافته است
رابعه تیموری-روزنامه‌نگار
رتبه‌آوری دانشگاه‌های کشور در رقابت با دانشگاه‌های معتبر دنیا و ارتقای جایگاه مراکز آموزش عالی کشور در نظام‌های رتبه‌بندی معتبر جهانی نشان می‌دهد این مراکز در تثبیت جایگاه علمی کشور در سطح جهانی گام‌های استوار و رو به پیشرفتی برداشته‌اند. سیداحمد فاضل‌زاده، رئیس مؤسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری جهان اسلام ISC معتقد است برای تداوم این مسیر صعودی باید به چالش‌ها و موانع دانشگاه‌های کشور برای افزایش رتبه‌آوری‌های جهانی توجه جدی داشته باشیم. در گفت‌وگوی زیر فاضل‌زاده به دستاوردهای دانشگاه‌های کشور در نظام‌های رتبه‌بندی جهانی پرداخته و به عوامل تسهیل‌کننده این مسیر اشاره کرده است.
ارتقای جایگاه مراکز آموزش عالی کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی اتفاق خوبی است که در سال‌های اخیر شاهد هستیم. چه عواملی سبب شده دانشگاه‌های کشور در رتبه‌بندی‌های جهانی پیشرفت داشته باشند؟
در اکثر نظام‌های رتبه‌بندی جهانی معیار پژوهش نسبت به سایر معیارها وزن بیشتری دارد. براساس آمار پایگاه‌های استنادی بین‌المللی در سطح کشورهای اسلامی که جایگاه ممتاز ایران در تولیدات علمی و میزان استنادهای دریافتی را تأیید می‌کنند، دانشگاه‌های کشور در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی دانشگاه‌ها به جایگاه نسبتا مناسبی دست یافته‌اند و هرساله با کسب معیارهای لازم به این رتبه‌بندی‌های معتبر بین‌المللی راه پیدا می‌کنند.
چرا در بعضی از سال‌ها رتبه دانشگاه‌های ایران تنزل داشته و این مسیر با افت و خیز همراه بوده است؟
دانشگاه‌های رتبه‌بندی شده ایران به‌صورت کلی در حال افزایش هستند. افت رتبه ایران در برخی سال‌ها، لزوما به معنای ضعیف‌تر شدن عملکرد دانشگاه‌های ایران در آن سال نیست، بلکه ممکن است به‌دلیل پیوستن دانشگاه‌های جدید به این نظام‌های رتبه‌بندی باشد؛ گرچه چنین عاملی به‌احتمال بسیار قوی برای دانشگاه‌های واقع در رتبه‌های برتر جهان اثرگذار نیست و بیشتر در فضای رقابتی میان دانشگاه‌هایی با سطح عملکرد پایین تر و به‌دلیل بالاتر بودن شمار این‌گونه دانشگاه‌ها روی می‌دهد.
چشم‌انداز رتبه‌آوری دانشگاه‌های ایران در آینده را چطور می‌بینید؟
رصد وضعیت دانشگاه‌ها در طول سال‌ها، تقریبا نشان از تثبیت کلی رتبه دانشگاه‌های ایران دارد. گرچه این نکته تا اندازه‌ای امیدبخش است، اما باید توجه داشت که سالانه دانشگاه‌های جدیدی به این سامانه‌ها می‌پیوندند که ممکن است بر رتبه دانشگاه‌های ایران تأثیری منفی بگذارند.
از سوی دیگر در سال 2023، رتبه‌های ایران در دامنه‌ای بین 380 تا 1500+ قرار دارد و باید شمار بیشتری از دانشگاه‌های ایران به رتبه‌های بالاتر (در شمار 500 یا حتی 200 رتبه برتر) ارتقا پیدا کنند.
وارد شدن دانشگاه‌های جدید سایر کشورها به این سامانه رقابتی تنها عاملی است که رتبه‌آوری دانشگاه‌های ایران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛ کدام‌یک از عوامل داخلی ممکن است بر رتبه‌آوری دانشگاه‌های کشور تأثیر منفی داشته باشد؟
وضعیت بودجه دانشگاه‌ها و شرایط دشوار پژوهش که بر برون‌دادهای ایران تأثیر منفی داشته است، ممکن است به کاهش شمار استنادها و در نتیجه کاهش رتبه دانشگاه‌ها بینجامد. هم‌اکنون نیز برخی دانشگاه‌ها با تنزل رتبه یا خروج از سامانه‌های رتبه‌بندی معتبر روبه‌رو بوده‌اند.
در چه زمینه‌هایی تقویت دانشگاه‌های کشور ضرورت دارد؟
ارتقای دیپلماسی علمی و کاربردی کردن پژوهش‌های دانشگاهی از نیازهای جامعه دانشگاهی کشور است.
دیپلماسی علمی را می‌توان با برقراری همکاری‌های علمی بین المللی که نگارش مقالات علمی در مجلات معتبر بین‌المللی یکی از دستاوردهای آن است، ارتقا بخشید.
کاربردی کردن پژوهش‌های دانشگاهی را هم می‌توان با ایجاد ارتباط میان صنعت و دانشگاه عملیاتی کرد.
ارتباط میان صنعت و دانشگاه راهی در جهت کاربردی کردن دانش تولید شده در دانشگاه‌ها و پل ارتباطی میان دانش و فناوری است که در پیشرفت و توسعه کشور نقش بسزایی دارد. رهبر معظم انقلاب هم بارها بر تکمیل زنجیره علم، فناوری و نوآوری با جامعه و صنعت، به‌منظور کمک به کاربردی کردن دانش، طرح‌های تحقیقاتی و پارساها (پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری) همواره تأکید کرده‌اند.
برای ایجاد ارتباط میان صنعت و دانشگاه چه اقداماتی انجام شده است؟
مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در اردیبهشت‌ماه سال1401 نظامی را معرفی و با آدرس https://nan.ac در دسترس عموم قرار داده است. این نظام بر پایه مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و برنامه‌های پیشنهادی وزیر عتف (علوم، تحقیقات و فناوری) ایجاد شده و هدف از ایجاد آن، پایش و پردازش نیازهای کشور، مشارکت عموم متخصصان جامعه در حل مسائل کشور، استفاده از ظرفیت‌های گسترده موجود در کشور در تمامی سطوح و تکمیل زنجیره ایده تا پدیده و تجاری‌سازی نوآوری‌ها، دستاوردهای پژوهشی و اختراعات بوده است. نظام ایده‌ها و نیازها (نان) نیز ابزاری کارآمد در اختیار مدیران و سیاستگذاران علم و فناوری کشور جهت پایش، ارزیابی و کاربردی کردن تحقیقات، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی و توسعه فناوری‌های موردنیاز جامعه، صنایع و شرکت‌های دانش‌بنیان است. براساس برنامه‌های وزیر عتف، ماموریت راه‌اندازی و توسعه نظام ایده‌ها و نیازها به مؤسسه بین‌المللی ISC محول و تاکنون اقدامات مؤثری انجام شده است.
با تحقق این اهداف، بستر مناسب برای مشارکت تمام ایرانیان مشتاق خدمت فراهم می‌شود و با ایجاد ارتباط صنعت و دانشگاه، کشور در مسیر پیشرفت و توسعه قرار می‌گیرد.
برای تداوم مسیر پیشرفت مراکز آموزش عالی کشور چه برنامه‌هایی دارید؟
برای کاربردی کردن تحقیقات در دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی نیاز به تعریف پروژه‌های کلان محلی و ملی در رفع حل مشکلات جامعه است و باید زیرساخت‌های مربوطه ایجاد و تقویت شود. ما باید دیپلماسی علمی را با جدیت دنبال کنیم. برقراری دیپلماسی علمی ابزاری برای توسعه قدرت نرم ایران است. ایران با حضور در محافل علمی جهانی می‌تواند علاوه بر ارائه چهره فرهنگی، مذهبی و تمدن چندهزار‌ساله خود، به افزایش نفوذ و عمق استراتژیک از طریق ارائه توانمندی‌های علمی خود بپردازد. تحقیقات علمی برای برقراری دیپلماسی علمی میان کشورها ضروری است. دیپلماسی علمی و فناوری فرایندی است که طی آن دولت‌ها، اهداف، مواضع و منافع خود را در عرصه بین‌المللی در حوزه‌های علمی و فناوری به نمایش می‌گذارند و می‌تواند در حل مسائل جهانی، همرسانی دانش و تقویت همکاری‌ها یا کاهش تنش‌های بین‌المللی اثربخش باشد. دیپلماسی علمی مولد قدرت نرم است که می‌تواند تأثیری ویژه بر وجهه ملی و شهرت کشور داشته باشد.
دانشگاه‌های رتبه‌بندی شده ایران به‌صورت کلی در حال افزایش هستند. افت رتبه ایران در برخی سال‌ها، لزوما به معنای ضعیف‌تر شدن عملکرد دانشگاه‌های ایران در آن سال نیست، بلکه ممکن است به‌دلیل پیوستن دانشگاه‌های جدید به این نظام‌های رتبه‌بندی باشد
