دومین عملیات کلاسیک و سنگین رزمندگان ایرانی

علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار

عملیات «طریق‌القدس» یکی از عملیات‌های موفق در سال‌های اولیه جنگ است که دستاوردهای مهمی در آن ایام داشت و مقدمه‌ای برای عملیات بعدی در جبهه‌های غرب و جنوب شد. درباره این عملیات(طریق‌القدس)، تحلیل‌ و بررسی‌های متعددی صورت گرفته که تعدادی از آنها در قالب کتاب منتشر شده و یکی از این کتاب‌ها، «تحلیل عملیات طریق‌القدس» به قلم امیران سرتیپ مسعود بختیاری و نصرت‌الله معین‌وزیری است که جزو فرماندهان ارتشی این عملیات بوده‌اند. آنها در این کتاب، روند طرح‌ریزی، تصمیم‌گیری، نحوه اجرا و هدایت عملیات طریق‌القدس و همچنین تجزیه و تحلیل مراحل طرح‌ریزی و اجرای این عملیات بر مبنای کاربرد اصول جنگ را به تشریح روایت‌کرده‌اند.

1 عملیات طریق‌القدس، دومین عملیات موفقیت‌آمیز ایران پس از عملیات ثامن‌الائمه(ع) (شکست حصر آبادان) و از نخستین نبرد های بزرگ ایران در دفاع‌مقدس محسوب می‌شود که جغرافیای طبیعی، ویژگی‌ها و اهمیت نظامی دشت آزادگان، به‌عنوان جبهه میانی جنگ، در فصل اول این اثر توصیف و چگونگی تجاوز نیروهای عراقی به این منطقه بیان شده است. در کتاب «تحلیل عملیات طریق‌القدس» بر این نکته تأکید شد‌که تا قبل از طرح‌ریزی و اجرای این نبرد، 5عملیات آفندی با هدف عقب‌راندن دشمن و آزادسازی مناطق اشغالی در دشت آزادگان اجرا شدند که ازجمله آنها می‌توان به «عملیات آزادسازی سوسنگرد» و «عملیات آفندی نصر» اشاره کرد. زمینه‌ها و دلایل طراحی عملیات طریق‌القدس، انتخاب نیروهای عمل‌کننده سپاه و ارتش برای شرکت در این نبرد از زبان طراحان و فرماندهان آن مانند «سپهبد شهید علی صیادشیرازی» در کتاب آورده شده است.‌‌

2 یکی از ویژگی‌های کتاب «تحلیل عملیات طریق‌القدس» شرح لحظه به لحظه این عملیات با تأکید بر ساعت و دقیقه تحرکات یگان‌های عمل‌کننده و فراز و فرودهای آن است. نخستین تحرکات ایران برای آغاز عملیات طریق‌القدس در این کتاب، به شرح زیر توصیف شده است: «با قرار‌گرفتن عقربه ساعت روی ساعت‌00:30 ناگهان صدای غرش توپ‌ها و غریو شلیک موشک‌های کاتیوشا مانند رعد در فضا پیچید. این اجرای یک آتش سنگین توپخانه بود که برابر طرح لشکر 16زرهی توسط تیپ3 آن لشکر در منطقه کرخه کور برای فریب دشمن اجرا می‌گردید... در همین ساعت (00:30روز یکشنبه هشتم آذر‌ماه 1360) لشکر 16زرهی و تیپ 3لشکر 92زرهی طی پیامی به ستاد کربلای یک اعلام داشتند که همه نیروها عملیات را شروع نموده‌اند و بدین‌ترتیب، نبرد طرح عملیاتی، پس از حدود یک‌ماه‌و‌نیم تلاش و تهیه برای آمادگی آغاز شد.»

3 دستاوردهای نظامی عملیات طریق‌‌القدس و متن کامل پیام امام‌خمینی‌(ره) به فرماندهان و طراحان این عملیات، در بخش پایانی فصل اول این اثر منتشر شده‌اند. بنیانگذار انقلاب اسلامی در بخشی از پیام خود تأکید کرده‌اند: «آنچه برای اینجانب غرورانگیز و افتخارآفرین است، روحیه بزرگ و قلوب سرشار از ایمان و اخلاص و روح شهادت‌طلبی این عزیزان که سربازان حقیقی ولی‌الله الاعظم ارواحنا فداه هستند و این است فتح‌الفتوح...» فصل دوم کتاب «تحلیل عملیات طریق‌القدس» با بررسی کاربرد اصول 9‌گانه جنگ (هدف، آفند، تمرکز قوا، صرفه‌جویی در قوا، تامین، مانور، وحدت فرماندهی، غافلگیری و سادگی) در عملیات ادامه پیدا کرده و در پایان بررسی این فرایند به این نتیجه رسیده‌‌اند که اصل سادگی، در عملیات طریق‌القدس به نحو شایسته‌ای رعایت شده است.

4 مسعود بختیاری و نصرت‌الله معین‌وزیری در بخش پایانی کتاب «تحلیل عملیات طریق‌‌القدس» نحوه کاربرد عوامل فیزیکی، غیرفیزیکی و عوامل مؤثر بر افزایش یا کاهش توان رزمی در این عملیات موفقیت‌آمیز را مورد تحلیل قرار داده و در بخشی از آن آورده‌اند: «در عملیات طریق‌القدس، بهره‌برداری صحیح نیروهای پیاده خودی از شکل و جنس زمین و موانع آن از قبیل مناطق رملی، هورالعظیم و تا حدی رودخانه‌ها سبب شد که قابلیت انعطاف طرح پدافندی دشمن به‌شدت تقلیل یابد.»

5 انتصاب شهید علی صیاد شیرازی به فرماندهی نیروی زمینی ارتش باعث نزدیکی بیشتر ارتش و سپاه شد و این امکان به‌وجود آمد که فرماندهان سپاه و ارتش استراتژی عملیاتی جدیدی را طراحی کنند. عملیات «طریق‌القدس» نخستین مرحله از این استراتژی محسوب می‌شد. ویژگی اصلی عملیات طریق‌القدس، گذشتن از زمین‌های رملی غیرقابل عبور در شمال منطقه عملیاتی بود که سبب غافلگیری دشمن شد. با موفقیت در محور شمالی، موقعیت نیروهای عراقی مستقر در محور جنوبی نیز متزلزل شد و عملیات در این محور هم به پیروزی رسید. در این عملیات کلیه اهداف تأمین شد. شهر بستان و تنگه مهم چذابه آزاد شد و پس از گذشت ۴۲۰‌روز از شروع جنگ، رزمندگان توانستند در منطقه عمومی سوسنگرد و بستان در مرز مستقر شوند. همچنین تصرف چذابه باعث شد که اتصال قوای دشمن در غرب کرخه و غرب کارون گسسته شود.