کاروانسراهای ایران روی میز یونسکو

محمد باریکانی-روزنامه‌نگار

چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که از صبح دیروز در شهر ریاض، پایتخت عربستان آغاز به‌کار کرد 3پرونده ایران برای ثبت جهانی را در دستور کار قرار می‌دهد تا درخصوص یکی از ابرپرونده‌های میراث‌فرهنگی ایران برای ثبت در فهرست میراث‌جهانی یونسکو تصمیم‌گیری کند.

پرونده کاروانسراهای ایرانی شامل 56کاروانسرای تاریخی از دوره ساسانی تا دوره قاجار است که از 24استان کشور و از بین 200کاروانسرای موجود، تنها ابرپرونده زنجیره‌ای و بی‌سابقه ایران در یونسکوست که درصورت رأی مثبت کشورهای حاضر در اجلاس یونسکو در فهرست میراث جهانی قرار خواهد گرفت. نکته مهم در این پرونده آن است که نقشه هیچ‌یک از این کاروانسراها به اذعان یونسکو با یکدیگر شباهت ندارد و این موضوع بیانگر نبوغ معماران کاروانسراهای ایرانی است. پیش‌تر 9باغ ایرانی و 11قنات تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو و در قالب یک پرونده در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده بودند و حالا اگر پرونده کاروانسراهای ایرانی نیز رأی مثبت یونسکو را بگیرد، علاوه بر 56میراث تاریخی ایران، شبکه‌ای از راه‌های باستانی و تاریخی ایران هم در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار خواهند گرفت و تبدیل به مقصد جهانی گردشگری در سایت یونسکو می‌شوند. براساس پیگیری‌های همشهری ‌شورای جهانی بناها و بافت‌های تاریخی (ایکوموس)؛ بازوی مشورتی یونسکو در ثبت جهانی آثار تاریخی 2ایراد جزئی به پرونده کاروانسراها گرفته و این پرونده را دیفر کرده است؛ یعنی این پرونده می‌تواند درصورت نگرفتن رأی مثبت کشورهای عضو کمیته میراث جهانی یونسکو سال آینده با حفظ نوبت و با رفع ایرادات بار دیگر به رأی گذاشته شود.

ماسوله و مسیر دشوار جهانی شدن
پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی ماسوله نیز که از سال2007 در فهرست موقت ثبت در میراث جهانی یونسکو قرار داشت، امسال روی میز یونسکوست تا تصمیم نهایی برای ثبت شدن یا نشدن آن گرفته شود. پیش‌تر سایت صدای میراث اعلام کرده بود که پرونده ثبت جهانی ماسوله نیز با ایرادات ریشه‌ای ایکوموس جهانی مواجه شده و بازوی مشورتی یونسکو در گزارش خود گفته است که ماسوله به‌دلیل ایرادات موجود در پرونده نباید در فهرست میراث جهانی ثبت شود.
 در واکنش به این خبر وزارت میراث فرهنگی اعلام کرد که ‌ماه قبل هیأتی به یونسکو اعزام کرده تا ابهامات موجود در پرونده ماسوله را با توضیح به کارشناسان یونسکو برطرف کند، اما به‌نظر می‌رسد پرونده ماسوله برای ثبت جهانی تنها یک راه دارد و آن هم لابی قوی و قدرتمند هیأت اعزامی ایران به یونسکو برای جلب رأی مثبت کشورهای حاضر در اجلاس ریاض است.

الحاق جنگل‌های دیزمار به پرونده هیرکانی
جدا از پرونده ثبت جهانی ماسوله و کاروانسراهای ایرانی، جنگل‌های دیزمار در استان آذربایجان‌شرقی نیز قرار است در اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به پرونده ثبت جهانی جنگل هیرکانی ایران افزوده شوند و بدین‌ترتیب از سهمیه ایران در ثبت جهانی یک اثر طبیعی نیز استفاده شود.
دیزمار، منطقه کوهستانی و جنگلی در حوزه استحفاظی شهرستان‌های خداآفرین، ورزقان و جلفا در شمال استان آذربایجان‌شرقی است که در سال1390 به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده معرفی شد.
اتصال این منطقه به مناطق حفاظت‌شده کیامکی در غرب، ارسباران در شرق و پارک ملی زاگاتای جمهوری آذربایجان و ارمنستان در شمال، دیزمار را به‌ یک کریدور مهم حیات‌وحش در سطح محلی، ملی و بین‌المللی تبدیل خواهد کرد.

30کاروانسرای مهم که احتمال ثبت جهانی دارند
رباط شرف (خراسان رضوی)، رباط ماهی (خراسان رضوی)، شریف‌آباد (سمنان)، رباط سنگ (خراسان رضوی)، فخر داوود (خراسان رضوی)، قدمگاه (خراسان رضوی)، نیشابور(خراسان رضوی)، زعفرانیه (خراسان رضوی)، مهر (خراسان رضوی)، مزینان (خراسان رضوی)، میاندشت (سمنان)، میامی (سمنان)، ده ملا (سمنان)، آهوان (سمنان)، قوشه (سمنان)، لاسجرد (سمنان)، ده نمک (سمنان)، دیر گچین (قم)، عین‌الرشید (سمنان)، سعدالسلطنه (قزوین)، زین‌الدین (یزد)، پرند (تهران)، فرسفج (همدان)، بیستون (کرمانشاه)، ایزدخواست (فارس)، خان خوره (فارس)، تاج‌آباد (همدان)، قصر شیرین (کرمانشاه)، رباط قِلی (خراسان شمالی) و رباط عشق (خراسان شمالی)