محقق خستگی‌ناپذیر ادبیات فارسی

علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار

کاوه گوهرین، نویسنده، شاعر و پژوهشگر ادبیات فارسی روز جمعه، دهم شهریور امسال درگذشت و کارنامه ادبی پرباری از خود برای ادب‌دوستان به یادگار گذاشت. وی متولد 1334 اهواز بود و یکی از مهم‌ترین آثارش مجموعه‌ای از هایکوهاست و بیش از 20کتاب در حوزه‌های تالیف و پژوهش در کارنامه   کاری‌اش دارد. بخشی از دغدغه‌های گوهرین، ترجمه، تصحیح و شرحی بر متون کهن فارسی بود که نمونه‌هایی از آنها را در ادامه مرور می‌کنیم.


تصحیح ۱۰ اثر کلاسیک ادب فارسی

یکی از آثار به یادگار مانده از کاوه گوهرین در زمینه گردآوری و تصحیح متون کهن که عشق و علاقه این محقق به گنجینه کهن ادبیات فارسی را نشان می‌دهد، کتاب «داستان دوستان» است که توسط انتشارات ققنوس به چاپ رسیده است. داستان دوستان شامل داستان‌هایی از رساله قشیریه (نوشته ابوالقاسم عبدالکریم قشیری)، شرح تعرف لمذهب‌التصوف (اثر اسماعیل مستملی بخاری، یکی از قدیمی‌ترین متون صوفیانه)، کشف المحجوب (اثر ابوالحسن علی بن عثمان)، بستان العارفین و تحفه المریدین (اثر محمد بن جعفر طبسی نیشابوری)، قابوس‌نامه، اسرار التوحید، تذکره‌الاولیاء و داستان‌هایی از مقالات شمس است که گزیده آن را کاوه گوهرین با زبانی شیوا در این کتاب گردآوری و تصحیح کرده است. در این کتاب نویسنده می‌کوشد با ارائه نمونه‌هایی از داستان کوتاه ضرورت ایجاز و کوتاه‌نویسی در ادبیات منثور ایرانی را یادآوری کند.

شاهنامه به نثر؛ بی‌گزند از باد و باران

زنده‌یاد کاوه گوهرین، کتاب «شاهنامه به نثر؛ بی‌گزند از باد و باران» را هم در کارنامه فعالیت‌های پژوهشی و ادبی خود دارد که بازنویسی «شاهنامه» به نثری فاخر است که در آن داستان‌ها و حماسه‌های «شاهنامه» حکیم ابوالقاسم فردوسی بیان می‌شود. این کتاب تلاشی است برای معرفی شاهنامه فردوسی که به نثر امروزی بازنویسی شده است. نثر روان اما استوار و سبک نوشته آن به‌گونه‌ای است که روح داستانی، هنری و حماسی شاهنامه حفظ شده است. گوهرین در این کتاب تمامی داستان‌های شاهنامه را به زبان نثر برگردانده است. زبان این نثر روان و فاخر است و گوهرین راه طولانی را پیموده تا توانسته به این زبان و بیان فاخر در گزارش شاهنامه حکیم توس دست یابد. نثر انتخابی او ملهم از ادبیات منثور سده‌های ۵ و ۶ قمری است؛ وی از نظر محتوایی به برگرداندن اثر پرداخته و از لحاظ فرم نوگرایی‌هایی به‌کار برده است. ایده او در انتخاب نثری که گاه آهنگین است و گاه فخیم و گذشته‌گرا، جالب توجه است؛ به‌ویژه در جاهایی که کوشیده است، فحوای شعر فردوسی را به شعر نو در بیاورد و شبیه‌ترین و نزدیک‌ترین کلام را برای ترجمه زبان او به‌کار گیرد. این کار باعث شده تا مجموعه شاهنامه فردوسی به نثر از بند ملال‌آوری احتمالی چنین نثری و تکرار مکررات دور شود. کتاب «شاهنامه به نثر؛ بی‌گزند از باد و باران» در 792صفحه از سوی انتشارات نگاه منتشر شده است.

ترجمه و شرح کشکول شیخ بهایی

بخشی از علاقه کاوه گوهرین به متون کهن در ترجمه و شرح وی از کتاب «کشکول» شیخ بهایی متوفی (۱۰۳۰ق) دیده می‌شود. کشکول، کتابی است مفصل و بدون نظم خاص که در آن، احادیث نبوی و تفاسیر قرآنی و قواعد نحوی با داستان‌های سرگرم‌کننده و براهین هندسی و اشعار منتخب، درهم آمیخته است. بی‌نظمی کتاب، استفاده از آن را مشکل کرده است. در مقدمه کتاب گفته شده، شیخ بهایی وقت گردآوری، مطالب مرتب‌شده‌ای نداشته و توضیح داده که آنها را به همان حال که بوده، رها کرده است. اشعار گوناگون، فرازهایی حکیمانه و اشاره به جملات ناب و نغز حکما و عرفا و علمای اخلاق اسلامی، ایرانی و یونانی، بخش‌های مختلف کتاب را تشکیل می‌دهد. گوهرین درباره‌ اینکه چرا با وجود ترجمه‌های متعدد از این اثر در زبان فارسی، باز آن را ترجمه‌ کرده، گفته است: واقعیت این است که ترجمه‌های پیش‌تر انجام‌شده، زبان‌شان چندان به‌روز و روان نبود. همچنین در ترجمه‌های دیگر اشتباه‌های فاحشی رخ داده است. در برخی از ترجمه‌ها هم از شعرهای فارسی که شیخ بهایی در تألیف این اثرش به‌کار برده است، خبری نیست. همین شد که من هم به ترجمه و شرح این اثر از زبان عربی پرداختم.