گفت‌وگو
یادگارهایی از سرزمین ماهاتما گاندی
دیدار و گفت‌وگو با علیرضا قزوه به بهانه چاپ مجموعه شعر«شام اَوَر»
فرشاد شیرزادی-روزنامه‌نگار
علیرضا قزوه از شاعران سرآمد حوزه هنری است که همراه با انقلاب اسلامی، شعر و جهانش شناخته شد. خودش را دلبسته این آب و خاک می داند و شاعری متعهد با عقیده‌ای راسخ قلمداد می‌شود. هر سال در نیمه رمضان به دیدار رهبر انقلاب می‌رود تا در گرماگرم مجلس حضور به هم رساند. او سال‌ها پیش مجموعه شعر «صبح بنارس» را منتشر کرد و به‌تازگی «شام اَوَر» او با حضور عبدالجبار کاکایی، محمود اکرامی فر و یوسفعلی میرشکاک رونمایی شد. این دو مجموعه شامل شعرهایی است که قزوه در هند سروده است. به این بهانه فرصت را غنیمت شمردیم تا از اوضاع شعر و زبان فارسی در روسیه و ماوراء‌النهر که از‌قضا قزوه همکاری فرهنگی نیز در این سرزمین‌ها داشته، جویا شویم. گفت وگویمان با موضوع چاپ کتاب جدید قزوه آغاز شد و در ادامه به محور اصلی که همان گسترش زبان فارسی در هند باشد، پرداختیم.
در فضای آشفته‌ای که غم نان کمتر اجازه می‌دهد کسی سراغ کتاب و مجموعه شعر برود، از آخرین کتاب شما با عنوان«شام اَوَر» در همان مجلس رونمایی هم استقبال شد. اشخاصی مانند یوسفعلی میرشکاک، محمود اکرامی فر و عبدالجبار کاکایی به این مراسم دعوت شدند. چه سنخیتی بین این کتاب و «صبح بنارس» است؟ آیا این کتاب ادامه همان سبک سرایش شما در «صبح بنارس» است؟
مجموعه شعر «شام اَوَر» بیشتر شامل شعرهایی می‌شود که در سال‌های1391 به بعد سروده شده است. اگر بخواهم به شکل رساتر بگویم، سروده‌های 10سال اخیر مرا در بر می‌گیرد.
همه قطعات این کتاب، شعرهایی است که در این 10سال سروده اید؟
در 10سال اخیر من 2سلسله یا 2نوع شعر سروده‌ام؛ یکی در کتاب «صبح بنارس» منتشر شده که انتشارات شهرستان ادب چند سال پیش آن را به چاپ رساند و دومین مجموعه هم شامل 65غزل می‌شد که همه شان را در کتاب اخیرم یعنی «شام اور» منتشر کرده ام.
چرا عنوان های کتاب‌هایتان قدری عجیب و غریب است؟
این دو، نام 2 شهر در هندوستان است. صبح بنارس و اور در شبه‌قاره هند بسیار معروفند. از این جهت که صبح ها و شب های زیبایی را می‌توان در آنجا تجربه کرد. صبح بنارس و شام اور واقعا دیدنی و زیبا هستند. مردم آن سامان به زیبایی شب اور و زیبایی صبح بنارس اهمیت می‌دهند و بر آن واقفند. این شعرها به‌دلیل اینکه بیشتر در هندوستان سروده شده، ادای احترامی نسبت به فضایی است که در آنجا زندگی کرده ام. در واقع این دو نام عجیب مجموعه اشعارم که گفتید، برگرفته از نام این دو خطه در هندوستان است.
در هند بیشتر بنارس بودید یا اور؟
واقعیتش این است که وقتی در هندوستان سکونت داشتم، اغلب وقتم را در شهر دهلی نو می‌گذراندم، بسیاری مواقع سفرهایی به «لکنو» که مرکز اور است، داشتم. همچنین شهرهایی مانند بنارس و کشمیر را هم دوست می داشتم. این شعرها محصول آن کشور بود؛ یعنی در آن اقلیم سروده شده. شعرها هم فضاهای مختلفی دارد؛ 65غزل با محتواهای مختلف.
این محتواها شامل چه مضامینی می شوند؟
مثلا شعرهای رمضانیه هم در این مجموعه دیده می‌شود. حتی در این مجموعه شعرهایی برای افغانستان سروده شده است. شعرهایی هم برای چند تن از دوستانی که در دوران شیوع ویروس کرونا درگذشتند، در این کتاب به چشم می‌خورد.
همــچنـین اخوانــیه‌هایی هم در این مجموعه دیده می‌شود. به‌طور مثال، اخوانیه‌ای برای حسین‌آهی در‌کتاب آمده است. همچنین سروده‌هایی برای افشین یداللهی، شاعر و ترانه‌سرا که سال‌ها برای سریال های مختلف تلویزیون ترانه می ساخت، در کتابم هست و شعری هم برای علیرضا راغب سروده ام.
به هندوستان سرزمین ماهاتما گاندی که زیبایی های متعددی در آن وجود دارد اشاره کردید؛ کشوری که تنها یکی از عادی‌ترین مکان‌هایش، تاج‌محل است. کاری برای ترجمه این شعرها در شبه‌قاره هندانجام داده اید؟
ترجمه‌های آثار من بیشتر از شعرهای سپیدم صورت گرفته است. ترجیح می دهم که مجموعه غزلیاتم را در ایران منتشر کنم. البته در هندوستان هم مجموعه ای داشته ام با عنوان «انگشتری سوم خاتم» که در آنجا منتشر شد.
در کشورهای دیگر هر‌چه از من منتشر شده، ترجمه شعرهای سپید مرا در‌بر‌گرفته است. به‌عنوان مثال، مجموعه شعر سپیدم بارها ترجمه شده است. مجموعه «سوره انگور» در تاجیکستان به خط سیریلیک انتشار یافت اما در کشور لبنان برای نخستین‌بار ترجمه شعرهای سپیدم به قلم موسی بیدج با عنوان «قصاید به توقیت بیروت» (شعرهایی به وقت بیروت) به چاپ رسید.
تأثیرگذاری فرهنگ فارسی، خراسان بزرگ و ماوراء‌النهر را دربرمی گیرد که امروز شامل کشورهای متعددی است. حتی ازبکستان هم فارسی‌زبان دارد. در این کشورها که تحت‌تأثیر فرهنگ فارسی هستند، چگونه از شعر ایرانیان استقبال می‌شود؟ آیا استقبال در این کشورها مانند زمان حافظ بوده که حضرت لسان‌الغیب می گوید «شکر شکن شوند همه طوطیان هند/ زین قند فارسی که به بنگاله می‌رود؟»
من بیشتر در کشور تاجیکستان‌کارهای فرهنگی انجام داده ام. از سال1998 تا 2000 میلادی در تاجیکستان بودم و آنجا با شاعران، روشنفکران و نویسندگان تاجیک از نزدیک حشر و نشر داشتم و با آنها به‌طور مستقیم کارکردم. فرهنگ تاجیکستان را کاملا می‌شناسم. درکشوری مانند افغانستان هم به هر حال تلاش‌هایی کرده‌ام و با شاعرانشان هم مراودات نزدیک داشته‌ام. با کشور پاکستان و هندوستان هم، چنانچه پرسیدید باید بگویم به‌ویژه در هندوستان 8سال در کنار شاعرانش زندگی کرده ام. شاید باور نکنید، اما بسیاری از شاعران فارسی‌زبانی که در هندوستان‌سکونت دارند و شعر فارسی می‌گویند، کسانی‌هستند که از انجمن ادبی بیدل ما بیرون آمده اند و به‌نوعی می‌توان گفت که در انجمن ادبی بیدل رشد یافته اند. این انجمن را ما راه اندازی کردیم. انجمن بیدل بیشتر از هرکس مرهون تلاش‌های زنده یاد کورش صفوی است. در واقع او بود که پیشنهاد برگزاری این انجمن را به من داد.
