امضایی برای تغییر نام یک کشور

محمدامین خرمی | خبرنگار:

یونان و مقدونیه بالاخره برای حل یکی از قدیمی‌ترین و عجیب‌ترین اختلافات بین‌المللی به نتیجه رسیدند و توافقی را امضا کردند که براساس آن نام «جمهوری مقدونیه» به «جمهوری مقدونیه شمالی» تغییر داده می‌شود.

مرز یونان و مقدونیه که طی حدود 3دهه گذشته نقطه بروز تنش سیاسی بود، دیروز به کانون دیپلماسی تبدیل شد تا وزرای خارجه 2کشور در حضور نخست‌وزیران دو طرف و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا امضای‌شان را پای توافقی بگذارند که می‌تواند طی ماه‌های پیش رو پایان‌دهنده یک اختلاف تاریخی میان دو همسایه باشد.

یونانی‌ها 27سال پیش، نخستین بار صدای اعتراض‌شان را به نامی که همسایه جدیدشان برای خود برگزید بلند کردند؛ همسایه‌ای که از فروپاشی یوگسلاوی سر بر آورد و نام «مقدونیه» بر خود گذاشت. مشکل از آنجا بود که در سمت جنوب مرز، استانی متعلق به یونان وجود داشت که نامش مقدونیه بود. به اعتقاد ملی‌‌گرایان یونان، انتخاب نام مقدونیه از سوی همسایه شمالی به آن دلیل بود که هم به خاک یونان و هم به فرهنگ و تمدن یونانی‌ها چشم داشت. همین فشارها باعث شد تا طی 3دهه گذشته میان دو کشور اختلاف عمیقی ایجاد شود که خود زمینه‌ساز اختلافات دیگر هم شد. طی این سال‌ها جمهوری مقدونیه به‌دلیل مخالفت یونان، پشت در اتحادیه اروپا و ناتو ماند و هیچ‌گاه نتوانست عضو این دو سازمان شود.

الکسیس سیپراس، نخست‌وزیر یونان، توافق به‌دست آمده را یک توافق «شجاعانه» و «تاریخی» خواند و گفت که مردم هر دو کشور به این توافق نیاز داشتند.
سیپراس روز شنبه از طرح استیضاح نمایندگان ملی‌گرا در پارلمان که معتقدند او در مقابل مقدونیه زیادی کوتاه آمده است، سربلند بیرون آمد و به سرعت زمینه برای امضای توافقی که مدت‌ها بود با دولت مقدونیه بر سر آن مذاکره کرده بود را فراهم کرد. رأی منفی نمایندگان به استیضاح سیپراس و امضای توافق میان دو دولت، اعتراض‌های خیابانی ملی‌گرایان افراطی را نیز در پی داشته است. در جریان این اعتراض‌ها پلیس و معترضان به زد و خورد با یکدیگر پرداختند و نیروهای پلیس برای متفرق کردن معترضان از گاز اشک‌‌آور استفاده کردند.

طبق توافق امضا شده، نام کشور مقدونیه تغییر می‌کند اما زبان آنها کماکان مقدونیه‌ای خوانده می‌شود و مردم این کشور هم به سبک و سیاق گذشته، مقدونیه‌ای نامیده می‌شوند. در مقابل، جمهوری مقدونیه شمالی پذیرفته که هیچ ارتباطی با تمدن باستانی یونان ندارد و در آینده هرگز نسبت به آن ادعایی نخواهد داشت. این کشور همچنین پذیرفته که زبانش بخشی از خانواده زبان اسلاویک است و ارتباطی با یونان باستان ندارد.

ریشه بحران از کجاست؟

از اواخر دهه 1980میلادی، صدای ترک برداشتن شاکله ابرقدرت شرق رفته رفته به گوش رسید. اندکی بعد، اتحاد جماهیر شوروی فرو پاشید و از ویرانه‌های آن 15کشور سربرآوردند. جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی در شرق اروپا و در منطقه بالکان نیز سرنوشتی مشابه پیدا کرد. این کشور در سال 1991در جریان جنگ‌های داخلی تجزیه شد. کرواسی، اسلوونی، بوسنی و هرزگوین، مقدونیه و جمهوری فدرال یوگسلاوی در اثر تجزیه کشور اصلی یوگسلاوی شکل گرفتند. یک دهه بعد جمهوری فدرال یوگسلاوی هم به صربستان و مونته‌نگرو تغییر نام داده شد. این دو نیز در سال 2006براساس یک همه‌پرسی از هم جدا شدند و عملا یوگسلاوی سابق به 6کشور جدید تبدیل شد.

دولت مقدونیه‌ به پایتختی اسکوپیه معتقد بود که ریشه مردمان این سرزمین به پادشاهی باستانی مقدونیه می‌رسد که زمانی اسکندر بر آن حکمفرمایی می‌کرد و به همین دلیل، انتخاب نام مقدونیه تنها گزینه برای آنهاست. آنها اسکندر را هم از آن خود می‌دانستند؛ چرا که محل تولد او شهر «پلا» در مقدونیه است. یونانی‌ها اما معتقد بودند نام این کشور باید هرچیزی جز مقدونیه باشد؛ مثلا چیزی شبیه جمهوری اسکوپیه.

یک سال پس از استقلال مقدونیه از یوگسلاوی حدود یک میلیون یونانی، یعنی یک دهم جمعیت این کشور، در خیابان‌های مرکز استان مقدونیه دست به اعتراض‌های گسترده زدند. این اعتراض‌ها باعث برکناری نخست‌وزیر وقت و انتخاب یک چهره ملی گرای افراطی شد. او دسترسی مقدونیه به بنادر یونان را متوقف کرد و تنش میان دو کشور آغاز شد. مقدونیه برای ورود به سازمان ملل هم دچار مشکل شد؛ بنابراین با نام عجیب «جمهوری سابق یوگسلاوی مقدونیه» به عضویت این سازمان در آمد.

دعوای دو کشور بر سر نام‌ها به اینجا محدود نشد و یونانی‌ها خواستار تغییر نام فرودگاه بین‌المللی مقدونیه هم شدند. مقدونیه‌ای‌ها نام «اسکندر کبیر» را روی فرودگاه و بزرگراه منتهی به آن گذاشته بودند. این خواسته اما تنها طی ماه‌های اخیر در دولت زوران زائف مورد توجه قرار گرفت و از سوی او به نشانه حسن نیت تغییر پیدا کرد. نام این فرودگاه به «فرودگاه بین‌المللی اسکوپیه» و نام بزرگراه به بزرگراه «دوستی» تغییر داده شد تا زمینه برای مذاکرات پایان تنش میان دو کشور فراهم شود.

قدم بعدی چیست؟

توافق تاریخی دو دولت اگر از زیر فشار مخالفت‌های خیابانی به سلامت عبور کند، باید از تصویب پارلمان‌های دو طرف نیز بگذرد. توافق در مقدونیه، هم باید به تصویب پارلمان برسد و هم به همه‌پرسی گذاشته شود. این همه‌پرسی طی 3تا 4‌ماه آینده برگزار خواهد شد. در واقع تغییر قانون اساسی مقدونیه است که به همه‌پرسی گذاشته می‌شود. شرایط در مقدونیه هم مثل یونان قدری پیچیده است. جورج ایوانوف، رئیس‌جمهور این کشور، مخالف توافق است و اعلام کرده که آن را امضا نمی‌کند. او قدرت وتو کردن مصوبه پارلمان را دارد. اما اگر پارلمان برای بار دوم توافق را تصویب کند، رئیس‌جمهور طبق قانون باید مصوبه را امضا و مسیر اجرای همه‌پرسی را هموار کند. تصویب توافق دیروز در پارلمان یونان هم آنقدرها ساده نخواهد بود. الکسیس سیپراس راه درازی برای عبور از پیچ پارلمان خواهد داشت.