خواب آشفته نفت

علی‌الله سلیمی-روزنامه‌نگار


کتاب «خواب آشفته نفت» اثر محمدعلی مـوحـد، روایتی 4جلدی از برهه حساسی از تاریخ معاصر کشورمان است که از سوی نشر کارنامه منتشر شده است. در جلد نخست این اثر، موحد مطالبی از قرارداد دارسی تا سقوط رضاشاه به خوانندگان ارائه می‌کند و در جلد دوم و سوم به مسائل مربوط به دکتر مصدق و نهضت ملی ایران می‌پردازد. در نهایت نویسنده در جلد چهارم این اثر، آنچه از کودتای ۲۸مرداد تا سقوط زاهدی اتفاق افتاده را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد.
موحد در این اثر، مبنای روایت خود را براساس ظریف‌کاری‌ها و جزئیات حقوقی قراردادها و مذاکره‌های نفتی قرار داده و از این دریچه به واکاوی مسائل می‌پردازد. با توجه به اشراف نویسنده بر مطالب ارائه‌شده که ماحصل تحصیلات دانشگاهی وی در زمینه حقوق و علوم سیاسی، فعالیت در کسوت سردبیر روزنامه شرکت نفت در زمان دکتر مصدق و همچنین تجربیات کاربردی او در سمت معاون اجرایی اوپک در ابتدای تاسیس آن است، خواب آشفته نفت به یک اثر قابل‌توجه تبدیل شده که روایاتی مستند و دقیق از تاریخ را در تلفیق با نثری ادبی ارائه می‌کند. نویسنده اظهار می‌دارد خواب آشفته نفت درواقع داستانی است از توسعه ایران زمین که در بستری از اتفاقات ریز و درشت صورت‌گرفت.

پشت پرده کودتا

کتاب «پشت پرده کودتا؛ اوباش، فرصت‌طلبان، ارتشیان، جاسوسان» به قلم علی رهنما و ترجمه فریدون رشیدیان ازسوی انتشارات نی منتشر شده است. این اثر بازسازی تاریخی حوادث پیرامون کودتای 28مرداد است که منجر به سقوط مصدق شد. سقوط و حذف مصدق از جایگاه قدرت احتمالا بیش از هر رخداد دیگری که در زمان تصدی او اتفاق افتاد، توجهات را به‌خود جلب کرد و می‌توان دلیل اهمیت آن را به نقش دخالت‌های خارجی، اثرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی آن بر ایران و تأثیر درازمدت این برکناری بر روابط ایران و ایالات‌متحده آمریکا نسبت داد.
علی رهنما با بهره‌گیری از منابع آمریکایی، ایرانی و بریتانیایی، فاصله4روزه بین کودتای شکست‌خورده اول و کودتای موفقیت‌آمیز دوم را زیر ذره‌بین می‌برد و در جزئیات دقیق و قابل‌توجهی، چگونگی ایده‌پردازی 2کودتا، توجیهات عقلانی آنها و نحوه اجرای آن را به‌دست بازیگردان‌هایی از هر دو سمت
انگلیسی-آمریکایی و ایرانی، مورد تحقیق و بررسی قرار داده است. این کتاب نشان می‌دهد چگونه گروه کوچکی از سیاستمداران شدیدا با نفوذ بریتانیایی‌ها و کارگزاران قدرت با ارتباطات همه جانبه‌ خود، واقعیات را از طریق اعزام عوامل عملیاتی سازمان سیا به ایران بازنگری و نقشه‌ای جدید و عملی برای کودتا طراحی‌کردند.

بحران نفت در ایران

کتاب «بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا» به قلم یرواند آبراهامیان و با ترجمه محمدابراهیم فتاحی اثری درباره زمینه‌های کودتای 28مرداد است که از سوی انتشارات نی در تهران چاپ و منتشر شده است. در معرفی این کتاب به قلم مولف آمده است، روزی حرف‌های یکی از پیروان فیلسوف سیاست را شنیدم که با تأکید مدام بر کودتا نبودن وقایع 28مرداد 32 و با وجود یدک کشیدن صفت ایرانشهری، «ملی شدن نفت» را اشتباه می‌دانست!
با انتشار ویراست تازه‌ اسناد سیا درباره‌ ایران، مشخص می‌شود که چگونه می‌توان کودتای1332 را رد کرد و با ملی‌شدن نفت هم مخالف بود! البته اطلاع از حضور «جورج مک‌گی» در مقام یکی از صاحبان شرکت نفتی تگزان اویل و معاون وزارت‌خارجه‌ کابینه‌ ترومن در ایران کفایت می‌کند برای فهم چرایی اهمیت ملی شدن نفت و نسبت دقیق و درستش با کودتای 28مرداد: «دولت متبوعم سخت با ملی شدن نفت مخالف است؛ زیرا چنین اقدامی امتیازات نفتی آمریکا، بریتانیا و دیگر شرکت‌ها در جهان را به خطر می‌اندازد.» این اثر پژوهش تازه‌ «یرواند آبراهامیان» با نظر به ویراست تازه‌‌ اسناد محرمانه‌ سازمان سیا است که نشان می‌دهد آمریکا چگونه از لحظه‌های آغازین ملی‌شدن نفت، مداخله‌ جدی و علنی‌اش در ایران را آغاز کرده‌ است.