نماد زنده یک شهر
علیرضا زمانی-تاریخ پژوه
«چنار» نماد تهران است؛ حتی اگر در این روزگار، کاشت آن با آب‌وهوا و خاک تهران سازگار نباشد. علاوه بر چنارهای مشهور تهران - همچون چنار هزار ساله جماران و چنار900ساله امامزاده یحیی(ع) و چنارهای خیابان ولیعصر(عج) که دیگر طراوت چنارهای گذشته تهران را ندارند - چنارهایی در این شهر سر بر آسمان دارند که در عین گمنامی، هنوز طراوت گذشته را در خود حفظ کرده‌اند.
چنار کهنسال «یکه‌باغ کن»، سربرافراشته‌ترین، کهنسال‌ترین و سبزترین چنار تهران است که کمتر کسی آن را می‌شناسد؛ یادگار نسل چنارهایی که پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی، به روزگار پادشاهی شاه‌عباس در تهران مشاهده کرد و به سبب کثرت و وفورشان، لقب بامسمای «شهر چنارها» و به تعبیری «چنارستان» را برای تهران به‌کار برد و شهرمان را با این مشخصه، به ایتالیایی‌ها و اروپایی‌ها معرفی کرد.
البته چنار یکه‌باغ، تنها چنار سربرافراشته کن و تهران نیست؛ چنارهای منظم و یکدست و دوشاخه سرآسیاب به همراه چنار پرابهت محله اسماعیلیون و چنارهای محله بالون کن، چنارهای کمتردیده‌شده‌ای از نسل چنارهای پرشکوه تهران هستند؛ همان چنارهایی که نام برخی از گذرها و پاتوق‌های محله‌های قدیمی تهران به نام آنهاست. مثلا، بازار و گذر پاچنار، نامش را از چنار کهنسالی به یادگار دارد که به «چنار خونبار» شهرت داشت. پای این چنار، محل تجمع و قرار اهالی محل بود و رفته‌رفته پاچنار، هویت و نام این گذر و بازار شد.
اگرچه از چنارهای گذشته خود تهران قدیم، کمتر نشانی باقی است و چنار خشکیده امامزاده یحیی از معدود نشانه‌های آنهاست،ولی هنوز چنارهای خیابان ولیعصر(عج)، با تمام جفاهایی که به آنها روا داشته و از خاک و آب پاک محروم‌شان کرده‌ایم، نماد امروز چنارهای تهران هستند؛ چنارهایی که تبارشان به چنار سربه‌فلک‌کشیده کن می‌رسد و اهالی کن در تهیه آنها نقش مهمی داشته‌اند.
وجود درختان چنار و توت و داغداغان در تهران از گذشته مانند خیلی یادگارهای قدیمی تهران ریشه در باورها و تفکرات ایرانی داشتند؛ درست مثل توسعه، معماری و خانه‌سازی‌های تهران که فلسفه‌ای پشت آنها بود.
چنار نه تنها در گذشته که امروز هم نماد میراث طبیعی تهران است و اگرچه مانند معماری و فضاهای شهری سنتی این شهر حضورش در شهر امروز کمرنگ جلوه می‌نماید، با این حال اگرچه از چناران قدیم تهران تعداد زیادی باقی نمانده و چنارهای باقی مانده هم در هیاهوی توسعه و آپارتمان‌سازی‌های شهر از نظرها پنهان مانده‌اند، اما هر چنار باقی مانده و چنارهای جدیدی که در سالیان اخیر در محله‌های مختلف شهر غرس شده‌اند، نماد برافراشته‌ای از هویت این شهر و بوم‌اند.
