عصبانی از خوشحالی مردم

علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار

از نخستین ساعت‌های انتشار خبر توافق ایران و آمریکا برای تبادل‌ زندانیان که آزادسازی بیش‌از 6میلیارد دلار از منابع مسدود شده جمهوری‌اسلامی جزئی از آن خواهد بود، برخی چهره‌ها و جریان‌های داخلی، همسو با رسانه‌های ضدانقلاب، تلاش کردند با طرح ابهام‌ها و شبهه‌هایی شیرینی این گشایش تازه را به کام مردم تلخ کنند.برهمین اساس هم بود که بازار گمانه‌زنی‌ها درباره جزئیات این توافق داغ شد و راهبرد «وارونه‌نمایی حقایق»، بار دیگر در دستور کار آنان قرار گرفت تا توافق اخیر را شکستی برای «دیپلماسی عزتمندانه» ایران جلوه دهند و این‌گونه القا کنند که این توافق «گشایش تازه» در معیشت مردم به‌حساب نمی‌آید و درنهایت اینکه «دستاورد دیپلماسی» نیست.درچنین شرایطی اما نکته جالب توجه، اشتراک مواضع «صهیونیست‌ها»، «تندروهای آمریکایی»، «ضدانقلاب» و «برخی چهره‌های اصلاح‌طلب» در نوع مواجهه با این توافق بود که از ناراحتی و حتی خشم آنها حکایت داشت. طرح ابهام‌ها و شائبه‌های انحرافی یکی از مهم‌ترین دستورکارهای جریان‌هایی بود که نتوانستند خشم خود را از گام موفقیت‌آمیز دیپلماسی جمهوری‌اسلامی که از موضع اقتدار برداشته شد، پنهان کنند؛ ابهام‌هایی که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.

چرا قطر؟
یکی از مهم‌ترین ابهام‌ها و سؤال‌هایی که طی روزهای اخیر درباره توافق ایران و آمریکا مطرح شده، این است که چرا منابع مسدود شده ایران مستقیم به کشور نمی‌آید و به قطر می‌رود.
حتی برخی ازجمله یک تحلیلگر آمریکایی نوشت که ایران می‌تواند سفارش غذا، دارو و شمار محدودی تجهیزات پزشکی را نزد بانکی در دوحه ثبت کند. بانک مذکور در دوحه نیز هزینه کالا‌ها را پرداخت می‌کند و شرکت‌های قطری آنها را به ایران تحویل می‌دهند. ایران اصلاً به منابع مالی دسترسی مستقیم ندارد.
 نکته مهم در این زمینه، چالش تحریم‌های اولیه آمریکا علیه ایران از یک‌سو و نقش محوری قطر در این پرونده، به‌عنوان همسایه مورد اعتماد تهران است. به‌نظر می‌رسد یکی از راهبردهای مدنظر در انتقال منابع آزاد شده ایران به قطر، این بوده‌است که با توجه به عهدشکنی‌های طرف غربی و اروپایی در توافق‌های گذشته، ازجمله در تجربه «اینستکس»، تعریف زمین بازی در منطقه و نه در اروپا، می‌تواند یکی از راهبردها به‌منظور تضمین پایبندی طرف مقابل در اجرای تعهدهایش باشد. در همین راستا محمد مرندی به‌عنوان یکی از منابع خبری نزدیک به وزارت خارجه و مشاور تیم مذاکره‌کننده ایرانی با رد شائبه‌ها در این زمینه در شبکه اجتماعی توییتر نوشت: «این ادعای نادرست، ساخته و پرداخته افراد ناخرسند و عصبانی است. ایران به تمام دارایی‌های آزادشده خودش دسترسی کامل و مستقیم دارد و هیچ شرکت قطری در این میان دخیل نیست. بانک‌های ایرانی کنترل کامل بر این دارایی‌ها دارند و می‌توانند بدون هیچ محدودیتی خدمات و کالا خریداری کنند.»

گروگان‌گیری یا آزاد کردن جاسوس‌ها؟
طی سال‌های گذشته مقام‌های غربی و به‌ویژه آمریکایی در مواجهه با اتهام دخالت و جاسوسی در امور داخلی ایران، تلاش کردند این‌گونه القا کنند که ایران اتباع «بی‌گناه» آنها را به گروگان می‌گیرد تا در توافق‌های این‌چنینی استفاده کند و به‌عنوان اهرم‌فشاری دربرابر آمریکا و غرب از آنان بهره ببرد. این‌دست فضاسازی‌ها درحالی است که از یک‌سو اتهام‌های ضدامنیتی افرادی که قرار است در جریان تبادل آزاد شوند، ازسوی مراجع امنیتی و قضایی کشور با اسناد و مدارک متقن اثبات شده‌است و ازسوی دیگر نکته مهم اینجاست که تبادل چند مهره سوخته جاسوسی با تعدادی از ایرانیان اسیر شده در آمریکا و دارایی‌های ایران در چند کشور تحت کنترل آمریکایی‌ها، یک «توافق خوب» محسوب
 می‌شود.

چرا توافق 2سال طول کشید؟
طولانی شدن روند گفت‌وگوهای غیرمستقیم باهدف دستیابی ایران و آمریکا به توافقی به‌منظور تبادل‌زندانیان و به‌دنبال آن، آزادسازی منابع مسدود شده جمهوری‌اسلامی، ازجمله ابهام‌های مطرح شده دراین زمینه است که برخی تلاش کردند «دیپلماسی ناکارآمد ایران» را دلیل آن عنوان کنند؛ این درحالی‌است که بررسی تحولات این پرونده، به‌وضوح نشان می‌دهد فرایند 2ساله این پرونده، محصول کارشکنی‌ها و سنگ‌اندازی‌های طرف آمریکایی که البته در این زمینه بسیار هم بدسابقه عمل کرده، بوده است. طی 2سال‌گذشته مقام‌های ایرانی همواره بر این نکته تأکید کردند که با نگاه انسان‌دوستانه موضوع تبادل‌زندانیان را پیگیری می‌کنند و آماده توافق دراین زمینه هستند، اما سرمایه‌گذاری ناکام واشنگتن بر اغتشاشات پاییز1401از یک‌سو و تلاش برای امتیازگیری هسته‌ای از تهران، از سوی دیگر از مهم‌ترین دلایل طولانی شدن این توافق به‌حساب می‌آید.

دلارهای پیش‌خور شده؟
«تسویه بدهی دولت قبل با دلارهای پیش‌خور شده» یکی از ادعاهای دروغینی بود که پس‌از اعلام خبر توافق ایران و آمریکا به‌منظور تبادل‌زندانیان، برای نخستین‌بار ازسوی محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر سابق ارتباطات مطرح شد؛ ادعایی که بیش‌از هرچیز فرار به‌جلو برای سرپوش‌گذاشتن بر ناکارآمدی‌های دولت قبل محسوب می‌شود. این ادعا در شرایطی مطرح می‌شود که به اذعان مقا‌م‌های سابق بانک‌مرکزی، ازجمله عبدالناصر همتی، معادل این ارزها در همان دولت دوازدهم پول بدون پشتوانه چاپ و به اقتصاد ایران تزریق شده‌است؛ اقدامی که رشد پایه پولی و درپی آن، جهش بی‌سابقه تورم را به‌دنبال داشت. با توجه به این موضوع، منابعی که قرار است درجریان توافق اخیر آزاد شوند، به دولت تعلق ندارد، بلکه در اختیار بانک مرکزی است و نمی‌توان با این پول که معادل آن در گذشته ریال چاپ شده، بدهی دولت گذشته را صاف کرد.

ایران، سطح غنی‌سازی خود  را کاهش داده‌است؟
از نخستین لحظات تأیید خبر دستیابی ایران و آمریکا برای تبادل زندانیان، برخی رسانه‌های داخلی و خارجی این خط خبری را دنبال کردند که ایران در مقابل آزادسازی منابع مالی مسدود شده‌اش، سطح غنی‌سازی خود را کاهش داده‌است. روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» دراین‌باره، به‌نقل از منابع خود ادعا کرد، ایران در هفته‌های اخیر مقدار کمی از ذخایر اورانیوم 60درصدی‌اش را رقیق کرده و میزان آن را نیز کاهش داده‌است. این ادعا درحالی مطرح شد که منابع آگاه در ایران اعلام کردند فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری‌اسلامی بدون‌وقفه و براساس برنامه‌های قبلی سازمان انرژی اتمی و منطبق با قانون اقدام راهبردی در همه حوزه‌ها در جریان است. ازسوی دیگر، جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای‌امنیت ملی کاخ سفید هم ادعای وال‌استریت ژورنال درباره کاهش سرعت غنی‌سازی ایران را تأیید نکرد. اینها درحالی‌است که مقا‌م‌های ایرانی بارها تأکید کرده‌اند پرونده تبادل‌زندانیان ربطی به موضوع‌های هسته‌ای – برجامی ندارد و در مسیر مستقلی پیگیری می‌شود.

پول در برابر غذا؟
برخی ادعا کردند  این توافق درواقع «توافق پول دربرابر غذا» است.  نکته جالب توجه اینکه، چنین ادعاهایی ازسوی افرادی مطرح می‌شود که از حامیان ایجاد «کانال مالی اینستکس» بودند؛ راهکاری اروپایی برای خرید غذا و دارو که البته با بدعهدی طرف اروپایی، سرانجامی نداشت. اینها در شرایطی است که آمریکایی‌ها در دولت قبل، پیشنهاد آزاد کردن یک یا 2میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده کشورمان را در ازای عدم‌غنی‌سازی 20درصد می‌دادند. برخلاف ادعاهای منتشر شده، ایران به منابع آزادشده خود دسترسی کامل خواهد داشت و محدودیتی در هزینه‌کرد آنها نخواهد داشت.

پول ایران به قطر داده می‌شود؟
طرح این گزاره که پول‌های آزاد شده جمهوری‌اسلامی در اختیار قطر قرار می‌گیرد، از دیگر ابهام‌های مطرح شده است. به‌گفته مسئولان ایرانی، به‌زودی همه این منابع یورویی به حساب‌های 6بانک ایرانی در قطر واریز و به‌صورت پرداخت بانکی برای خرید کالاهای غیرتحریمی استفاده می‌شود. بقیه این منابع هم درصورت سپرده، مشمول دریافت سود بانکی خواهد شد.