زیان‌های مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان

پروانه بندپی

طبق آمارهای رسمی موجود، حدود ۳۰درصد مردم ایران دچار اختلالات روانی هستند و نیاز مبرم به خدمات روانپزشکی دارند که در میان این اختلالات، افسردگی سهم بالاتری دارد. بر اساس آمارها، داروهای اعصاب و روان، یکی از بیشترین داروهایی هستند که خودسرانه مصرف می‌شوند. دکتر منا کَروَندی، روانپزشک و متخصص اعصاب و روان در گفت‌وگو با همشهری‌ می‌گوید: مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان تبعات زیادی به همراه دارد؛ چون بعضی از افراد ممکن است صرفا به خاطر فشارهای اقتصادی، معیارهای تشخیص افسردگی را متوجه نشوند و مصرف خودسرانه دارو، فقط عوارض دارویی برای آنها به جا بگذارد.
این روانپزشک می‌گوید: ممکن است فردی بیماری زمینه‌ای داشته باشد و نداند. در این صورت مصرف این داروها ممکن است با بیماری‌های زمینه‌ای او یا با داروهایی که برای درمان بیماری‌های جسمی‌اش مصرف می‌کند، تداخل پیدا کرده و وضعیت جسمی و روحی او را بدتر کند.

عوارضی که قابل توجه است
به گفته دکتر کروندی، مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان عوارض کمی ندارد؛ مشکلات معده، کاهش میل جنسی و تحت تاثیر قرار گرفتن روابط بین‌فردی تنها بخشی از این عوارض است. این روانپزشک می‌گوید: اصلا ممکن است مشکل فرد، افسردگی ساده نباشد و تشخیص‌های دیگری از نوع اختلال دوقطبی داشته باشد که مصرف خودسرانه داروهای اعصاب و روان می‌تواند بیماری زمینه‌ای روانپزشکیِ او را هم تشدید کند؛ بنابراین مصرف خودسرانه این گونه داروها حتی اگر فشارهای اقتصادی، مالی و مشکلات دیگر زیاد باشد، هیچ توجیهی ندارد و فرد برای درمان باید به روانپزشک مراجعه کند.

داروهای روان، اعتیادآور هستند؟
این متخصص اعصاب و روان در پاسخ به این سوال که آیا غیر از روانپزشک‌ها، متخصصان دیگر ازجمله متخصص زنان می‌توانند در کنار داروهای مربوط به تخصص خود، داروهای اعصاب و روان را نیز برای بیماران خود تجویز کنند، می‌گوید: یک‌سری مباحث در همه رشته‌های پزشکی مشترک است و با این وجود، گاهی درباره این مباحث مشترک با توجه به رفرنس‌ها اختلاف‌نظر وجود دارد؛ مثلا سندروم پیش از قاعدگی یک مبحث مشترک بین روانپزشک‌ها و متخصصان زنان است، اما این دلیل نمی‌شود که متخصص زنان در حوزه روانپزشک ورود کند و داروهایی را تجویز کند که امکان دارد بیماری فرد را تشدید کند؛ بنابراین به عنوان پزشک باید در این خصوص دقت و توجه زیادی داشته باشیم.

نکته‌های قابل توجه
دکتر کروندی ادامه می‌دهد: کسی که به متخصص زنان مراجعه می‌کند، ممکن است علائمی مثل کلافگی، میل به گریه و غم را برای پزشک ذکر کند و زیاد مشاهده شده که پزشک هم برای چنین علائمی معمولا فلوکستین و گل‌ مغربی تجویز می‌کند، ولی یک اشکال خیلی بزرگ در این مورد وجود دارد و آن است که یک نوع افسردگی‌های دیگری هم داریم که در زمینه اختلال دوقطبی هستند و اگر به این افراد فلوکستین تجویز کنیم بدون آنکه شرح حال‌شان را بدانیم، ممکن است علائم این افراد به فاز بالا یا فاز پایین اختلال دوقطبی برگردد؛ مثلا فرد افسرده است و با تجویز نادرست فلوکستین دچار شادی‌های غیرطبیعی، ولخرجی، پرحرفی، فکر شلوغ، انجام کارهای ریسکی، تنوع‌طلبی و... می‌شود؛ بنابراین اگر متخصص زنان با تشخیص PMS (سندروم پیش از قاعدگی) برای ما دارویی تجویز می‌کند، حتما باید با متخصص اعصاب و روان درباره مصرف آن دارو مشورت کنیم؛ چون فلوکستین، دارویی روتین است که بیشتر مردم آن را می‌شناسند و ما اجازه نداریم که هرکس که علائم خلقی دارد، آن را برایش تجویز کنیم.

در همه رشته‌ها بحث اعصاب و روان داریم
این متخصص اعصاب و روان می‌گوید: در همه رشته‌های پزشکی ما مبحث اعصاب و روان داریم، اما اینکه مثلا پزشک ارتوپد به دلیل عصبانیت فرد یا پزشک رشته‌ای دیگر به خاطر اختلال خواب داروی آلپرازولام به بیمار بدهند، یک اشتباه بسیار بزرگ است؛ چون وقتی داروهایی را که در دسته پام/pam هستند مثل آلپرازولام (Alprazolam)، کولونازپام (Clonazepam)، کلردیازپوکساید (Chlordiazepoxide) و اوگسازپام (Oxazepam) برای فرد تجویز می‌کنیم، درواقع علامت‌درمانی می‌کنیم و خطر سوءمصرف این گونه داروها را در بیمار افزایش می‌دهیم.این روانپزشک می‌گوید: وقتی ما به صورت غیرحرفه‌ای شروع به درمان یک سری علائم در بیماران می‌کنیم، هم بیمار را متضرر می‌کنیم و هم دیدگاه جامعه را به این سمت می‌بریم که داروهای اعصاب و روان اعتیادآورند و وابستگی می‌آورند. متاسفانه این ذهنیت نادرست در بسیاری از مردم وجود دارد.

نمی‌شود با هر علامتی فلوکستین و سرترالین تجویز کنیم
این متخصص اعصاب و روان ادامه می‌دهد: اگر متخصص زنان برای مثلا علائم پیش از قاعدگی دارویی تجویز کرد که در دسته داروهای اعصاب و روان است، حتما باید توسط متخصص اعصاب و روان هم بررسی و شرح حال کافی از بیمار گرفته ‌شود تا مشخص شود مصرف آن دارو برای او بجا و مناسب است یا نه؟ چون ممکن است فرد دچار افسردگی‌های مختلفی مثل اختلال استرس بعد از حادثه، اختلال دوقطبی، فاز پایین اسکیزوفرنی و موارد دیگر افسردگی باشد که اشتباه تشخیصی پزشک می‌تواند منجر به متضرر ‌شدن بیمار شود.