گفت‌وگو با دکتر محمدحسین امیرحسینی، عضو هیأت علمی دانشگاه شرق لندن
نسبت به توانمندی‌ها و تهدیدات هوش مصنوعی واقع‌بین باشیم
وقتی صحبت از هوش مصنوعی می‌شود، نگاه برخی به آن نشأت‌گرفته از اطلاعاتی بوده است که در مورد ابرهوش مصنوعی، روبات‌های فوق‌پیشرفته انسان‌نما، پروژه‌های خاص آزمایشی و فیلم‌های هالیوودی شنیده و دیده‌اند. با ظهور و گسترش استفاده از هوش مصنوعی مولد، این مسئله بحرانی‌تر هم شده است. نکته‌ای که بسیار حائز اهمیت بوده این است که در ابتدا نگاه واقع‌بینانه‌ای نسبت به هوش مصنوعی و توانمندی‌های آن داشته باشیم. در این رابطه، دکتر محمدحسین امیرحسینی، عضو هیأت علمی دانشگاه شرق لندن و پژوهشگر ارشد هوش مصنوعی در گفت‌وگو با دانستنیها، توضیحاتی را ارائه کرد.
انواع هوش مصنوعی
او می‌گوید: «هوش مصنوعی براساس قابلیت‌های آن می‌تواند به 3نوع اصلی تقسیم شود. هوش مصنوعی ضعیف یا Weak AI، هوش مصنوعی قوی یا Strong AI و هوش مصنوعی فوق‌العاده یا Super AI که اصطلاحا به آن ابرهوش مصنوعی هم گفته می‌شود. هوش مصنوعی ضعیف روی فرایندهای خاص و محدودی تمرکز می‌کند و نمی‌تواند فراتر از محدودیت‌هایی که دارد، کاری انجام دهد. این نوع هوش مصنوعی در زندگی روزمره ما بسیار رایج است و کاربردی‌ترین نوع هوش مصنوعی به‌شمار می‌رود. از سوی دیگر، هوش مصنوعی قوی این توانایی را دارد که هر فعالیت فکری را که یک انسان می‌تواند انجام دهد درک کند و بیاموزد. به‌عبارتی می‌توان از آن به‌عنوان شکلی نظری از هوش ماشینی که برابر با هوش انسانی است یاد کرد. عموم پژوهش‌های اخیر محققان در راستای تلاش برای دستیابی به این نوع از هوش مصنوعی است. Super AI یا ابرهوش مصنوعی شکل نظری دیگری از هوش مصنوعی است که در برخی موارد حتی می‌تواند از هوش انسان پیشی بگیرد و قادر خواهد بود فرایندهای مشخصی را حتی بهتر از انسان انجام دهد. تلاش برای پیاده‌سازی هوش مصنوعی قوی عموما در پروژه‌های آزمایشی (Experimental Projects) صورت می‌گیرد و به دلایل مختلف به‌راحتی در زندگی روزمره ما قابل پیاده‌سازی و استفاده نیست. محدودیت در زیرساخت‌های سخت‌افزاری موجود، هزینه‌بربودن منابع مورد نیاز و پیچیدگی مسائل اخلاقی مرتبط که باید به درستی مورد توجه قرار بگیرند از عواملی هستند که فعلا دستیابی به این نوع از هوش مصنوعی و استفاده کاربردی از آن در زندگی روزمره انسان‌ها را محدود کرده‌اند. با توجه به این نکات باید توجه داشته باشیم که وقتی در مورد هوش مصنوعی صحبت به میان می‌آید، در اکثر مواقع در مورد نوع اول آن یعنی هوش مصنوعی ضعیف صحبت می‌شود. امروزه با توجه به اهمیت روزافزون داده‌ها که به ارزشمندترین سرمایه شرکت‌ها و سازمان‌ها تبدیل شده‌اند، استفاده از فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی که عملکرد آنها به تحلیل داده‌ها اتکا دارد، اهمیت بسیار زیادی پیدا کرده است. در نتیجه توسعه الگوریتم‌های هوش مصنوعی و گسترش استفاده از آنها در جنبه‌های مختلف زندگی ما سرعت شگفت‌انگیزی گرفته است.»
نیمه پرلیوان
دکتر امیرحسینی درخصوص رویکرد رسانه‌ها در زمینه پرداختن به تهدیدات هوش مصنوعی گفت: «به‌طور کلی با رویکردی که رسانه‌ها چه در ایران و چه در سرتاسر دنیا در راستای تمرکز روی خطرات هوش مصنوعی و پررنگ‌کردن تهدیدات آن در پیش گرفته‌اند زیاد موافق نیستم و معتقدم نسبت به توانمندی‌ها و تهدیدات هوش مصنوعی باید نگاه واقع بینانه‌ای داشت و اقدامات نظارتی صورت گرفته و تحقیقات انجام شده در حوزه نظارت بر هوش مصنوعی را نیز درنظر گرفت. البته این رویکرد رسانه‌ای قابل درک است، چون همواره طبیعت هر انقلاب صنعتی‌ای همین بوده است و بیشتر از آنکه به مزایای آن فکر شود و نیمه پر لیوان دیده شود به تهدیدات آن دقت می‌شود و تمرکز روی نیمه خالی لیوان است. البته این مسئله با گذر زمان تغییر می‌کند و تغییرات، هم توسط صنایع مختلف و هم توسط عموم مردم پذیرفته می‌شود.»
تأثیر روی مشاغل
وی همچنین یادآور شد: «شاید یکی از اصلی‌ترین تهدیداتی که مردم به واسطه توسعه و گسترش استفاده از هوش مصنوعی احساس می‌کنند خطر از دست دادن مشاغل و جایگزین شدن‌شان با هوش مصنوعی باشد. در هر انقلاب صنعتی، طبیعتا برخی فرصت‌ها و مشاغل به‌واسطه خودکارسازی فرایندهای شغلی از بین می‌روند. نکته مهم این است که با از بین رفتن هر فرصت شغلی چندین فرصت شغلی جدید ایجاد می‌شود. نتایج تحقیقی که توسط شرکت Deloitte صورت گرفت نشان داد که بین سال‌های 2001 تا 2015 فناوری موجب از بین رفتن بیش از 800هزار شغل در بریتانیا شد. در عین حال بیش از 5/3میلیون فرصت شغلی جدید در این بازه زمانی ایجاد کرد. مشاغلی که الزاما نیاز به دانش فنی پیچیده‌ای هم نداشتند.»
مواجهه با تهدیدات بالقوه
کارشناس ارشد هوش مصنوعی ادامه داد: «با وجود تمام مزایای استفاده از هوش مصنوعی در حوزه‌های گوناگون، تصمیم‌گیران و سیاستگذاران از تهدیدات بالقوه گسترش فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی غافل نبوده‌اند و تلاش‌های گسترده‌ای در زمینه قانونگذاری در حوزه هوش مصنوعی برای افزایش شفافیت در تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و کنترل مسائل اخلاقی و امنیتی صورت گرفته است و کشورهای مختلف استراتژی‌های کلان راهبردی خود را در زمینه قانونگذاری در حوزه هوش مصنوعی منتشر کرده‌اند. تازه‌ترین دستاورد در این حوزه، نخستین مجموعه قوانین مرتبط با هوش مصنوعی است که اتحادیه اروپا در تاریخ 14ژوئن2023 به‌تصویب رساند. این دسته اقدامات مهم و تأثیرگذار نقش مهمی در کنترل تهدیدات بالقوه و بازگشت آرامش روانی و اطمینان‌خاطر در بین افکار عمومی خواهند داشت.»
چاقوی دولبه
دکتر امیرحسینی در پایان گفت: «در هر صورت هوش مصنوعی نیز مانند هر فناوری دیگری می‌تواند مانند یک چاقوی دولبه عمل کند. بدین معنی که هم می‌توان از آن استفاده‌های مثبت و بسیار تأثیرگذاری کرد و هم می‌توان از آن برای اهداف مخرب غیرانسانی و غیراخلاقی استفاده کرد. به همین دلیل به موازات پیشرفت توسعه الگوریتم‌ها و فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، پژوهش در زمینه اخلاق هوش مصنوعی و قوانین مربوط به استفاده از هوش مصنوعی به‌سرعت در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی پیش می‌رود.»
نگرانی‌ها در حوزه نظامی
امیرحسینی به ورود هوش مصنوعی در حوزه قدرت سخت و تأثیر آن روی فعالیت‌های نظامی کشورها اشاره کرد و گفت: «کشورها همیشه به‌دنبال این بوده‌اند که تلفات انسانی نیروهای نظامی خود را کاهش دهند و سرعت، دقت و چابکی در عملیات نظامی را افزایش دهند. در کنار افزایش دقت و تأثیرگذاری عملیات، برخی کارشناسان نظامی مدعی شدند که ورود فناوری به صنایع نظامی می‌تواند از جهاتی به کاهش تلفات غیرنظامیان هم کمک کند. لذا کشورها به استفاده از هوش مصنوعی برای تولید سلاح‌های خودکار روی آورده‌اند. تا به امروز، عموما سلاح‌های شناخته‌شده نیمه‌خودکار هستند و از طریق کنترل از راه دور با نظارت انسانی کار می‌کنند. از هوش مصنوعی برای طراحی استراتژی‌های جنگی و همینطور در صنایع موشکی و پهپادی نیز استفاده شده است. استفاده از سلاح‌های هوشمند نگرانی‌هایی در زمینه گسترش فعالیت‌های تروریستی برون‌مرزی ایجاد کرده است؛ برای مثال می‌توان به ترور شهید فخری‌زاده اشاره کرد که جزو نخستین نمونه‌های ترور برون‌مرزی با استفاده از سلاح هوشمند بود که بدون حضور هیچ فردی در صحنه عملیات صورت گرفت؛ سلاحی که با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی و فناوری تشخیص چهره، هدف را به‌صورت دقیق شناسایی کرد و با ارسال سیگنال ماهواره‌ای و دریافت فرمان شلیک توسط نیروی انسانی ناظر بر عملیات، اقدام به شلیک‌هایی با دقت بسیار بالا کرد. این نمونه و احتمال وقوع نمونه‌های مشابه نگرانی‌های جدی در جامعه جهانی برانگیخت که موجب شد بعد نظامی مخرب استفاده از هوش مصنوعی با اهداف تروریستی نیز در فرایند نظارت و قانونگذاری در این حوزه مورد توجه قرار گیرد و در مجامع بین‌المللی و سیاست‌های کلی قانونگذاری در کشورها به این موارد اشاره شود.
