پایان اختلاف در آشوراده

محمد باریکانی-روزنامه نگار

طرح جنجالی تبدیل جزیره آشوراده به زون گردشگری که سالیان متمادی مورد اختلاف کارشناسان سازمان حفاظت محیط‌زیست با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بود، سرانجام پس از حدود 20سال اختلاف،‌ به تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست رسید. در طرح قبلی قرار بود ساخت هتل در جزیره آشوراده انجام شود و همین موضوعات مغایر با موازین محیط‌زیستی بود. همچنین کارشناسان محیط‌زیست و مخالفان طرح گردشگری آشوراده تردد بالای گردشگران به این تنها جزیره بکر و دست‌نخورده ایران را منجر به بر‌هم‌خوردن آرامش جزیره و افزایش استرس در حیات‌وحش جزیره می‌دانستند. در طرح تصویب‌شده که حسن اکبری، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست آن‌را تأیید کرد، ساخت هتل در آشوراده منتفی است و مباحث اقامتی آشوراده به بندر ترکمن منتقل شده است.

تاریخچه واگذاری آشوراده
اواخر دولت دوم اصلاحات، زمانی که معصومه ابتکار ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست را برعهده داشت، نخستین بار واگذاری جزیره آشوراده برای اجرای طرح گردشگری به سرمایه‌گذار خصوصی مطرح شد. طرح ابتکار در دوره اصلاحات اما به‌دلیل اعتراضات متعدد زمین خورد و کارشناسان و فعالان محیط‌زیست اجازه واگذاری جزیره آشوراده را ندادند. در دوران ابتکار، 380هکتار از اراضی آشوراده از سوی سازمان همیاری شهرداری استان گلستان با قیمت نازل به یک شرکت خصوصی واگذار شد و دست‌اندازی به تنها جزیره دریای خزر آغاز شد. این شرکت گردشگری طرحی را با عنوان طرح گردشگری آشوراده مطرح کرد که با پایان دولت اصلاحات و بر سر کار آمدن دولت نهم پیگیری‌ها درخصوص نحوه واگذاری زمین‌ها آغاز ‌شد. مدیرکل محیط‌زیست وقت مازندران نیز شکایتی در دادگاه طرح کرد و در نهایت با حکم دادستانی ادوات نقشه‌برداری آن شرکت که در منطقه آشوراده مستقر شده بود، ضبط و از ادامه کار جلوگیری ‌شد.

مسکوت ماندن در دولت نهم و دهم، طرح دوباره در دولت یازدهم
در دولت نهم و دهم طرح گردشگری آشوراده معلق ماند و این جزیره همان وضعیت بکر سابق را حفظ کرد. اما در دولت یازدهم معصومه ابتکار بار دیگر بر کرسی حفاظت از محیط‌زیست کشور تکیه زد و طرح گردشگری آشوراده را به دولت برد و مصوبه هیأت وزیران را برای اجرای آن گرفت. منتها این‌بار ابتکار تلاش کرد اجرای طرح گردشگری آشوراده را از زبان مدیران سازمان وقت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مطرح کند تا حساسیت زیادی برای جامعه محیط‌زیستی ایران ایجاد نشود و دامنه انتقادها همچون گذشته نسبت به این طرح بالا نگیرد که چنین نشد. طرح ارائه شده همان طرح ناسازگار و مغایر با ضوابط محیط‌زیستی بود که در دولت هشتم ارائه شده بود و تاسیسات سنگین اقامتی نظیر هتل و رستوران و... در این جزیره احداث می‌شد.

 طرح تازه در دولت سیزدهم
طرح جدید پیشنهاد‌شده از سوی استانداری گلستان به تصویب و تایید رسیده و براساس آن سازه‌های سنگین که قرار بود در آشوراده برپا شود در بندر ترکمن مستقر می‌شوند. طرح شب‌مانی در زون 22هکتاری نیز ممنوع‌، اما ‌ماندگاری در خانه‌های روستایی آشوراده امکان‌پذیر است. گردشگران نیز در تعداد محدود و در یک مسیر مشخص می‌توانند در این جزیره تردد کنند تا زیستگاه حیات‌وحش و ذخیره‌گاه زیست‌کره حفظ شود. در طرح تأیید‌شده در ۲۲‌هکتار داخل جزیره، سازه‌های سبک با کاربری تفریحی، پذیرایی، فضای سبز، غرفه صنایع‌دستی و گردشگری و خدمات عمومی ایجاد می‌شود و در ۱۳۸‌هکتار سایت پشتیبان در بندر ترکمن نیز سازه‌های سنگین شامل هتل، مجتمع‌های اقامتی و... ایجاد می‌شود.

منطبق با معیارهای محیط‌زیستی
حسن اکبری، معاون محیط طبیعی و تنوع‌زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست: آشوراده در انتهای شرقی شبه‌جزیره میانکاله در شهرستان بندر ترکمن، استان گلستان واقع شده و تنها جزیره ایرانی دریای خزر (کاسپین) است. این جزیره زمانی دارای پاسگاه ژاندارمری، شرکت تعاونی روستایی، مدرسه راهنمایی، مغازه، مسجد و حسینیه با بیش از ۱۰۰۰ نفر سکنه بود که در دهه ۷۰ به‌علت بالا آمدن سطح آب دریا و وقوع سیل، مردم جزیره را ترک کردند. نزدیک به ۲۵‌سال از موضوع فعالیت گردشگری در جزیره آشوراده می‌گذرد و امروز شاهد تصویب طرحی در این جزیره منطبق با معیارها و اصول محیط‌زیست هستیم.

دیدگاه
اشتغال پایدار در آشوراده
علی‌اصغر شالبافیان، معاون گردشگری: سازمان حفاظت‌محیط‌زیست و کارشناسان این سازمان بارها در دولت‌های گذشته به طرح سرمایه‌گذاری گردشگری در جزیره آشوراده ایراد گرفته بودند. حالا اما طرح جدید که از سوی کمیته طبیعت‌گردی معاونت گردشگری ارائه شده‌، به تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست رسیده است. در طرح جدید بارگذاری‌هایی که به‌عنوان تاسیسات اقامتی سنگین قرار بود در جزیره آشوراده ایجاد شود، همگی به بندر ترکمن منتقل شده‌اند. اقامت شبانه در آشوراده هم وجود نخواهد داشت و سازه‌هایی که در جزیره احداث می‌شوند، همگی سبک و سازگار با محیط‌زیست و قابل برچیدن هستند. اجرای طرح جدید گردشگری آشوراده نه‌تنها این جزیره که حتی بندر ترکمن را نیز از منافع اقتصادی آن بهره‌مند می‌کند و به اشتغال مردم محلی ‌کمک خواهد کرد.

رویای بچه های آشوراده
ساتیار امامی مستند ساز : در سنوات گذشته و در دولت‌های قبل هربار با طرح موضوع گردشگری آشوراده، دل «بچه‌های آشور» برای بازگشت به زادگاهشان لرزید و دوباره با عدم‌پیگیری استانی و کشوری، طرح و اجرای طرح ناکام ماند. نگارنده به‌عنوان کارگردان فیلم مستند «رویای بچه‌های آشور» که حدود 4سال مشغول ساخت آن بودم، به دولتمردان کشوری و استانی پیشنهاد می‌کنم جزیره متروک آشوراده را با آن تاریخ کهنی که دارد، به اهالی جزیره واگذار کنند و با تعاونی‌کردن طرح گردشگری جزیره آشوراده، روستای جزیره را احیا کنند. «نرگس رحمانی» از راویان مستند رویای بچه‌های آشور می‌گفت: «در کودکی با صدای هدهد در جزیره از خواب بیدار می‌شدیم، حالا چگونه ممکن است با بازگشت ما به جزیره آسیب برسد؟ بچه‌های آشوراده با صدای پرندگان مأنوس و با اسب‌های وحشی جزیره همزیستی مسالمت‌آمیز داشتند.»اصل ماجرا چیست؟ طرح گردشگری جزیره آشوراده می‌تواند اقتصاد و کسب‌وکار گردشگری را برای منطقه به‌خصوص اهالی جزیره فراهم کند. با توجه به جمعیت بومی و آمار بیکاری در اهالی رانده‌شده جزیره آشوراده و وجود برخی منابع محلی و منابع مالی که شاید مردم آشوراده در سراسر ایران و حتی خارج از کشور دارند، درصورتی که اجرای طرح گردشگری آشوراده در قالب یک تعاونی به ساکنان و اهالی جزیره واگذار شود، می‌تواند مجوزی برای بازگشت اهالی آشوراده به سرزمین‌شان باشد.تنها راه‌حل نجات جزیره نیز بازگرداندن همان بومی‌ها به جزیره است. با احیا و بازسازی میدان اصلی روستا، کسب‌وکار گردشگری و بومگردی در جزیره آشوراده می‌تواند رونق پیدا کند و دوباره تنها جزیره ایرانی دریای خزر توأم با حفظ محیط‌زیست و زون حفاظتی آشوراده آباد شود.