یادداشت
توانمندسازی زنان آسیب‌دیده و سرپرست خانوار
مریم اردبیلی؛ مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران
نجات زنان آسیب‌دیده از سیاه‌چاله اعتیاد در گام اول دارای اهمیت بسیاری است، اما برای آنکه این زنان بتوانند در ادامه زندگی، متعهد به ترک مواد‌مخدر باقی بمانند، نیاز است برای توانمندسازی‌شان اقداماتی صورت گیرد. اداره کل امور زنان و خانواده شهرداری تهران در راستای تحقق اهداف خود مبنی بر توانمندسازی زنان سرپرست خانوار، ارزیابی و بررسی شرایط فردی، خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی مددجویان را از حوزه مشاوره و مدیریت خانواده آغاز کرده و این امر به‌نحوی است که علاوه بر تأیید شرایط آنان برای ورود به «سامانه توانمندسازی زنان سرپرست خانوار» بتواند برنامه توانمندسازی ویژه هر شخص را نیز طراحی و تدوین کند. اقدامات این حوزه شامل شناسایی جامعه هدف، مصاحبه اولیه، بازدید از منزل، تشخیص مشکل، طراحی برنامه توانمندسازی فردی (ارائه خدمات چهارگانه) و درج اطلاعات در سامانه پس از مصاحبه اولیه توانمندسازی زنان سرپرست خانوار است. حوزه مددکاری همچنین به‌عنوان ورودی سیستم، وظیفه جمع‌آوری اطلاعاتی را برعهده دارد که درنهایت به‌منظور رصد، برنامه‌ریزی و تغییر یا توسعه ساختارهای سازمانی به‌کار می‌رود. دسترسی جامع به تمامی مخاطبان و مطالعات میدانی، موردی و عمیق، دسترسی متفاوتی به اطلاعات پایه مددجویان را برای حوزه مددکاری فراهم کرده است که در قالب گزارش‌های تحلیلی و کیفی ارائه می‌شود.
پس از این مرحله، برنامه‌های آموزشی – فراغتی توانمندسازی برای گروه زنان سرپرست خانوار و فرزندان آنان پیش‌بینی شده که این مرحله را می‌توان به 3گروه طبقه‌بندی کرد که عبارتند از: افزایش آگاهی و دانش‌افزایی فردی و عمومی مخاطبان (اعم از دوره‌های آموزش مراقبت و بهداشت فردی، دانش حقوقی، محیط‌زیستی، روانشناختی، مهارت‌های زندگی، والدگری، روابط والد-فرزندی، مدیریت خانواده و...)، برنامه‌های آموزشی - کاربردی (آموزش مهارت‌های هنری، دوره‌های مدیریت کسب‌وکار و دوره‌های کارآفرینی، نوآوری و استارت‌آپی) و بهبود وضعیت تحصیلی فرزندان (ارتقای تحصیلی و یادگیری، تقویت درسی شب امتحان، استعدادهای درخشان، مشاوره تحصیلی و شغلی و مشاوره کنکور). شایان ذکر است اغلب این برنامه‌ها با نگرش پر کردن اوقات‌فراغت زنان سرپرست خانوار و فرزندانشان و ایجاد نشاط اجتماعی در بین آنها به‌صورت اردوهای آموزشی - فراغتی اجرا می‌شوند.
اقدامات مهارت‌آموزی و اشتغال‌زایی برای زنان سرپرست‌خانوار زیر 50سال و فرزندان دختر مجرد و بالای 18سال آنان انجام می‌شود. این اقدامات در قالب برگزاری دوره‌های تخصصی و مهارت‌آموزی و اعطای گواهینامه حرفه‌ای بازارچه‌های فروش موقتی، بازارچه‌های خوداشتغالی دائمی، نمایشگاه 6ماهه زنان و تولید ملی، مراکز توانمندسازی کوثر، حمایت از زنان صاحب کسب‌وکارهای خرد و خانگی و کارآفرین انجام می‌شود. بدین‌ترتیب که پس از مصاحبه اولیه، مشاوره و مددکاری، درصورتی که زن سرپرست خانوار متقاضی فرصت شغلی باشد و درصورت احراز شرایط به تشخیص مشاور، به اداره مهارت‌آموزی و اشتغال‌زایی ارجاع داده می‌شود تا به یکی از مسیرهای اشتغال و مهارت‌آموزی هدایت شود.
مراکز توانمندسازی کوثر با رویکرد توسعه کارآفرینی اجتماعی و توانمندسازی اقتصادی زنان سرپرست‌خانوار، حل مسائل اجتماعی با رویکرد نوآورانه و ارتقای مشارکت اجتماعی بخش خصوصی راه‌اندازی شده‌اند. هدف مراکز توانمندسازی کوثر این است که در مناطق 22گانه شهر تهران فرصت مهارت‌آموزی و اشتغال پایدار را در راستای خودکفایی و ارتقای توانمندی فردی و اقتصادی زنان سرپرست خانوار فراهم کنند.
مراکز توانمندسازی کوثر فضای ویژه کسب‌وکار اجتماعی است که شهرداری تهران در یکی از مناطق شهر برای توانمندسازی اقتصادی زنان سرپرست خانوار همان منطقه طبق ضوابط و مقررات در اختیار کارآفرین اجتماعی قرار می‌دهد. مراکز توانمندسازی کوثر به‌صورت مشارکت بخش عمومی–خصوصی بین کارآفرین و شهرداری منطقه اداره می‌شوند. مضافاً اینکه در حال حاضر طبق تفاهمنامه با سازمان زندان‌ها به‌صورت دوره‌ای زنان زندانی رأی باز پس از طی مراحل آموزشی در مراکز توانمندسازی کوثر مشغول به‌کار هستند.
درنهایت آنکه درواقع درجایی که نهادهای حمایتی در سطح کلان مشغول فعالیت هستند، برای پرهیز از موازی‌کاری، اقدامات شهرداری باید در راستای پر کردن خلأهای این نهادها و مدیریت شرایط بحرانی زنان باشد؛ بنابراین کار اصلی حوزه بانوان شهرداری درواقع ارائه خدمات حمایتی معیشتی نیست.
ارائه اینگونه خدمات، به‌عنوان گامی به‌سوی توان‌افزایی زنان، مدیریت بحران و بسترسازی به‌منظور توانمندسازی آنها قلمداد می‌شود. خدمات حمایتی در قالب توزیع سبد کالا، بن‌کارت خرید معیشتی، کارت هدیه، معرفی زنان سرپرست خانوار به شرکت شهر سالم برای دریافت خدمات سلامتی، خدمات مشاوره روانشناسی و آموزش‌های روانشناختی رایگان به زنان و اعضای خانواده آنها در قالب خدمات مشاوره مددکاری خانواده‌یار و ارائه خدمات مشاوره روانشناسی خانواده به این قشر است.