اصلاحات سفارشی

مترجم | حمیدرضا خطیبی:

این تصور که تحقیق روان‌شناسانه شرکتSCL نقش مهمی در طراحی تلاش‌های اصلاح‌طلبانه نظام پادشاهی عربستان سعودی داشته است می‌تواند به بحث دوباره درباره مقاصد و نیات محمدبن‌سلمان - ولیعهد این کشور - دامن بزند.

نیویورک‌تایمز ـ 31 می 2018

طی سال‌های اخیر درحالی‌که بهای نفت در حال سقوط آزاد بوده است، جمعیت جوان عربستان هم ناآرام بوده‌اند؛ از این رو، به گفته مشاوران غربی که در عربستان سعودی کار کرده‌اند و مدیران اجرایی مرتبط و طبق اسناد عمومی، ریاض برای دریافت کمک، به شرکت «مادرگروه داده‌های سیاسی کمبریج آنالیتیکا» مراجعه می‌کند.

تحقیق صورت‌گرفته توسط شرکت مادر کمبریج (یک پیمانکار دفاعی و اطلاعاتی پنهانکار موسوم به گروهSCL) حاکی از تغییراتی پرسروصدا بوده است که عربستان سعودی را از نو شکل می‌دهد. این شرکت که هم‌اینک درگیر رسوایی‌هایی مرتبط با رویکرد حرفه‌ای خود و استفاده از داده‌های فیسبوک شده است، مطالعه جمعیتی مشروحی را در این باره انجام داد.

شرکت در نهایت، نقشه راهی روان‌شناسانه را درباره ساکنان پادشاهی عربستان و احساس‌شان نسبت به خاندان سلطنتی و حتی امتحان اقدامات اصلاحی بالقوه، عرضه کرد؛ پیشنهادهایی در چارچوب راهی که این شرکت برای حفظ ثبات عربستان پیش‌روی این کشور قرار داد.

مشاوران و مدیران اجرایی این شرکت با توجه به اینکه متعهد شده‌اند از افشاگری در این زمینه خودداری کنند، تنها به شرط ناشناس‌ماندن، اظهارنظر کرده‌اند. یک پیشنهاد که از سوی شرکت امتحان شد، برداشتن ممنوعیت 35ساله فعالیت سالن‌های سینما در عربستان بود؛ اقدامی که در نهایت در دسامبر گذشته به اجرا درآمد. اقدام دیگر، اعطای اجازه رانندگی به زنان سعودی بود که تصمیم آن در سپتامبر گذشته به اطلاع عموم رسید.

تحت حاکمیت ملک سلمان که در ژانویه سال2015 به قدرت رسید، سعودی‌ها درحالی‌که قیمت نفت مدام کاهش می‌یافت و فقدان تنوع اقتصادی کشور بیش از پیش آشکار می‌شد، به شماری از مشاوران روی آوردند که برخی از آنها‌ مانند McKinsey & Company و گروه مشاوره‌ای باستن، مشاورانی شناخته‌شده بودند؛ اما گروه SCL که در سال1993 به‌عنوان یک مجموعه آزمایشگاه ارتباطات استراتژیک راه افتاد، به خاطر تحقیقات و کارهای پنهانش معروف است.

این شرکت به‌تازگی و در پی افشاگری‌هایی در برابر دید عموم قرار گرفته است؛ افشاگری درباره اینکه کوشیده است با گمراه‌کردن و رشوه، سیاستمداران را اغفال کند و بر انتخابات‌های خارجی، تأثیر بگذارد. واحدی از این گروه یعنی کمبریج آنالیتیکا هم که برای کارزار انتخاباتی دونالد ترامپ کار می‌کرد، با این اتهام مواجه شده که از داده‌های فیسبوک در جریان آن انتخابات سوءاستفاده کرده است. دست‌کم یکی از کارکنان کمبریج آنالیتیکا، طبق اطلاعات مندرج در پروفایل لینکدین‌اش، در پروژه سعودی شرکت مادر یعنی SCL حضور داشته است.

شرکتSCL در زمینه کمک‌های بی‌سروصدا به دولت‌ها برای اینکه مردم خود را کنترل کنند و قدرت را در دست نگه دارند، سابقه‌ای طولانی دارد. سال گذشته، این شرکت از سوی دولت امارات متحده عربی ـ یکی از متحدان نزدیک سعودی‌ها ـ به کار گرفته شد تا کارزاری علیه قطر ـ کشور همسایه‌اش ـ در سطح رسانه‌های اجتماعی به راه بیندازد.

بر اساس یک گزارش خبری جدید، شرکتSCL زمانی هم به دولت اندونزی کمک کرده تا اعتراضات دانشجویی را کنترل و مهار کند و طبق گزارش دیگری، زمینه برگزاری همایشی را با موضوع استقلال رسانه‌ای فراهم آورده که بودجه‌اش به صورت پنهانی از سوی دولت تأمین می‌شده است. این تشکیلات همچنین تحلیلی روان‌شناسانه درباره ساکنان جاهایی مانند لیبی پس از سقوط سرهنگ معمر قذافی تهیه کرده است.



این تصور که تحقیق روان‌شناسانه شرکت، نقش مهمی در طراحی تلاش‌های اصلاح‌گرانه عربستان سعودی داشته است، بحث مربوط به مقاصد و نیات محمدبن‌سلمان -ولیعهد سعودی- را دوباره مطرح می‌کند. دیدگاه‌های متفاوت و مختلفی درباره شاهزاده سعودی وجود دارد؛ از مهم‌ترین اصلاح‌طلب اجتماعی و اقتصادی منطقه گرفته تا فرصت‌طلبی بی‌رحم یا ترکیبی از هر دو.

او هدایت تلاش‌های اصلاح‌گرانه را بر‌عهده داشته و در حال تغییر معادلات و تحرکات قدرت در این پادشاهی و در کل منطقه است؛ هرچند ادعاهای تحسین‌برانگیزتر او زیر سایه عادتش به ولخرجی‌های بیش از حد و نیز دستگیری میلیاردرها، شاهزادگان و سایر مقامات مرتبط با دولت‌های پیشین قرار می‌گیرد. گفته می‌شود که دولت کنونی سعودی با اعمال زور و بدرفتاری فیزیکی، مبادرت به مصادره میلیاردها دلار ثروت بازداشت‌شدگان کرده است؛ کسانی که ابتدا در [هتل] ریتز کارلتون ریاض نگه داشته می‌شدند.

انگیزه‌های شاهزاده سعودی در روزهای اخیر باز هم مورد تردید قرار گرفت؛ زمانی که مقامات این کشور فعالانی را که بر حق زنان برای رانندگی تأکید داشتند، بازداشت کردند. این در حالی است که حاکمیت عربستان خود پیش از این، تسلیم این تلاش‌ها شده و به خواسته فعالان تن داده بود.

کار شرکتSCL برای عربستان در پرده ابهام قرار دارد؛ هرچند یکی از تحلیل‌گران سابق این شرکت ـ جیمز لاول ـ که نام پروژه سعودی را در پروفایل خودش در لینکدین آورده است، می‌گوید که «داده‌های گروه را تحلیل کرده، آنها را برای معرفی در دسترس قرار داده و گزارش‌هایی درباره یک پروژه تحقیقاتی درباره اصلاحات اقتصادی در پادشاهی عربستان سعودی نوشته است». الکساندرا ویکسل ـ یک مدیر پروژه در کمبریج آنالیتیکا ـ در پروفایل خود در لینکدین نوشته است که کار تحقیقاتی شرکت، «متمرکز بر توسعه اصلاحات ملی در چارچوب تلاش [عربستان] برای تنوع‌بخشیدن به اقتصادش و دوری آن از وابستگی صرف به نفت است».

سایرینی که این کار تحقیقاتی را دیده‌اند، نظر کمتر مثبتی درباره آن دارند. یک مشاور غربی که در این پروژه دخالتی نداشته اما گزارش SCL را خوانده است، یافته‌های این شرکت را «ماکیاولیستی» توصیف می‌کند و آن را راهنمایی برای خانواده سلطنتی عربستان می‌داند تا دریابند که چه زمانی باید فشار خود را بر مردم کاهش دهند و به این شکل، احساسات عمومی را مهار کنند.

این مشاور می‌گوید در گزارش شرکتSCL ده‌ها گروه بررسی شده‌اند تا سطوح خشم و رضایت اجتماعی در عربستان سنجیده شود و همچنین میزان مشروعیت خانواده سلطنتی و ساختار سیاسی کشور مورد ارزیابی قرار گیرد که نتایج این بررسی، حاکی از نارضایتی گسترده بوده است.

گزارش این مشاور، بر آنچه یکی دیگر از کارکنان سابق SCL در این‌ باره ابراز داشته، منطبق است. به گفته این کارمند سابق، هدف کاری که SCL برای سعودی‌ها انجام داده، ارائه تحلیلی رفتاری از جمعیت این کشور و به تبع آن، ایجاد استراتژی‌هایی برای کارآمدنگه‌داشتن و بقای دولت در دوره کاهش بهای نفت بوده است.

یک مدیر اجرایی شرکت نیز این کار تحقیقاتی را موجب بهبود سطح حقوق بشر دانست اما از اظهارنظر بیشتر در این باره خودداری کرد. دولت عربستان سعودی نیز از اظهار نظر در این زمینه سر باز می‌زند.

تحقیقات صورت‌گرفته از سوی چنین مشاورانی در پس‌زمینه واقعیت جدید ناخوشایند و نومیدکننده‌ای صورت می‌گیرد. بهای نفت از بشکه‌ای 100دلار در سال2014 به بشکه‌ای 30دلار در سال2016 سقوط کرد. چنین تحولی به‌معنای خطرات اقتصادی شدید در کشوری‌است که 70درصد جمعیتش زیر‌30سال سن دارند.

کار تحقیقاتی SCL به‌دست برخی شرکت‌های مشاوره‌ای دیگر رسیده است که تحت هدایت بن‌سلمان در حال تهیه طرحی موسوم به چشم‌انداز 2030 هستند؛ طرحی که هدف آن، ‌گذار عربستان از اقتصادی صرفا نفتی و مدرن‌کردن فرهنگ این کشور است.

شرکتSCL پیش از این هم در عربستان کار کرده است. نام عربستان در میان مشتریان این شرکت در پاورپوینتی متعلق به سال2014 دیده می‌شود. جدیدترین کار SCL دریافت سفارش کاری تحقیقاتی از وزارت اقتصادی و برنامه‌ریزی عربستان سعودی بوده است؛ یکی از وزارتخانه‌های این کشور که به پیشبرد طرح «چشم‌انداز2030» کمک می‌کند.

بیان اینکه شرکتSCL تا چه حد بر برنامه‌های عربستان تأثیرگذار بوده، کار دشواری‌است اما از نظر بن‌سلمان، متقاعدکردن مردم این کشور به همراهی با خود، نخستین گام مهم محسوب می‌شود.

ولیعهد سعودی در مصاحبه اخیر خود با برنامه «60دقیقه» شبکه ان‌بی‌سی آمریکا گفت: «چالش‌های بسیاری وجود دارد». وی اذعان کرد رویه معمول پرداخت یارانه به زندگی ساکنان عربستان، این کشور را در مسیر یک بحران مالی قرار داده است؛ «فکر می‌کنم نخستین چالش بزرگی که پیش روی ماست این باشد که آیا مردم به آنچه انجام می‌دهیم، ایمان دارند؟»

استراتژی تأثیر بر افکار عمومی

نایجل اوکس ـ مدیر اجرایی ارشد پرسابقه شرکت ـ استراتژی کلی‌اش را «ارتباطات گروهی» با هدف تغییر دیدگاه بخش‌های مختلف جمعیت [کشورها و جوامع] توصیف می‌کند. او زمانی در این ‌باره گفته بود: «ما از همان تکنیک‌های ارسطو و هیتلر بهره می‌گیریم. ما در سطحی عاطفی به سراغ مردم می‌رویم تا آنان را ترغیب کنیم که در سطحی کاربردی با ما موافقت کنند».