گفت‌وگو
رونمایی از «مقتدر مظلوم» در سینماحقیقت
سختی‌های تولید مستند از شخصیت‌های معاصر در گفت‌وگو با اباذر صالحیان
فهیمه پناه‌آذر-روزنامه‌نگار
اباذر صالحیان، مستندساز، این روزها مشغول تولید یک مستند درباره شهید بهشتی است؛ مستندی 5قسمتی که به‌گفته صالحیان نسخه سینمایی آن هم در جشنواره حقیقت امسال رونمایی می‌شود. «مقتدر مظلوم» نام فعلی مستند سینمایی است که شاید سازندگانش نام دیگری را برای آن انتخاب کنند. این مستندساز از اواخر دهه70 فعالیت خود را شروع کرده و در کارنامه مدیریتی هم مسئولیت گروه مستند شبکه افق را بر عهده دارد. صالحیان تا‌کنون مستندهای نقاشی‌های انقلاب، بزرگراه همت، مستند بلند پدر طالقانی و شهیدرجایی را ساخته است.
اباذر صالحیان، کارگردان و تهیه‌کننده درباره مستند شهید بهشتی می‌گوید: «مستند، یک‌سریال 5قسمتی است؛ یک نسخه تک‌قسمتی سینمایی هم دارد که مجزا از همدیگرند. قرار بر این نیست که بعد از 5قسمت سریال مستند، یک نسخه سینمایی مستند از این 5قسمت تولید شود. رویکرد سینمایی متفاوت است.» تهیه‌کننده پدر طالقانی با اشاره به نسخه سینمایی مستند ادامه می‌دهد: «این نسخه زندگی شهیدبهشتی از دوران کودکی تا شهادت را به تصویر می‌کشد و در اصل، روایت یک زندگی است، اما سریال در قالب 5موضوع شخصیت شهید بهشتی را بررسی می‌کند. بخش اول شورای انقلاب اسلامی است که شخصیت وی بررسی می‌شود؛ قسمت دوم حزب جمهوری اسلامی بوده و قسمت سوم اختلافات با بنی‌صدر و به‌ترتیب قسمت چهارم و پنجم قوه قضاییه و منافقین و شهادت دکتر بهشتی است.»
یک ساختار روایی
این کارگردان با عنوان اینکه قالب و فرم این سریال مستند گفت‌وگو و استفاده از آرشیو است، تأکید می‌کند که «ساختار روایی را درنظر گرفته و در نسخه سینمایی مهدی فارسی او را در کارگردانی همراهی می‌کند و تدوین کار هم در نسخه سینمایی برعهده مهدی فارسی است، اما کارگردانی سریال مستند را خودش پیش می‌برد.» سازنده مستند شهید رجایی توضیح می‌دهد: «در تولید مستند سعی شده که کار جدیدی تولید شود تا ابعاد مختلف شخصیتی این شهید تاریخ معاصر در مستند دیده شود تا به‌عنوان یک سند جامع تاریخی بتواند برای آیندگان بماند.»
نسخه سینمایی مستند در مرحله تدوین
به‌گفته صالحیان، «سریال مستند در مراحل پایانی فنی قرار دارد و نسخه سینمایی آن هم تدوین می‌شود و در این نسخه چند مصاحبه نیز ضمیمه خواهد شد و قرار بر این است که نسخه سینمایی به جشنواره حقیقت امسال برسد. اما صالحیان درباره زمان پخش سریال مستند می‌گوید که سفارش‌دهنده کار مجموعه فرهنگی سرچشمه است و برای پخش و نمایش، خود دوستان تصمیم می‌گیرند و به‌طور حتم از شبکه‌های تلویزیونی روی آنتن می‌رود.»
دستمان خالی است
صالحیان از ضرورت تولید مستند درباره شخصیت‌های تاریخ معاصر می‌گوید و اینکه در این سال‌ها به‌نام این شخصیت‌ها آنقدر نام مجموعه، خیابان و... زده شده که وقتی نام تولید یک مستند شنیده می‌شود، همه می‌گویند چقدر فیلم درباره شخصیت‌ها تولید می‌شود، اما وقتی وارد کار می‌شویم، هیچ اثر چشمگیری نداریم و کار جامعی صورت نگرفته و به این شخصیت‌های مطرح انقلاب و تاریخ معاصر، آنقدر پرداخته نشده است.
فرصت کم برای پرداختن به شخصیت‌ها
وی با بیان این مطلب که زمان برای تولید این‌گونه مستندها کم است، اضافه می‌کند: «مستند همیشه مبتنی بر روایت دست اول است؛ افراد راوی که در مستند حرف اول را می‌زنند، اما ممکن است آنها را از دست بدهیم یا به‌خاطر کهولت سن نتوانند خاطرات را بازگو کنند؛ بنابراین باید فرصت غنیمت شمرده شود و دست به‌کار شویم.» این کارگردان به بخش مالی تولید مستند اشاره می‌کند: «برای تولید مستند و سختی کار ملاحظه‌ای از سوی مسئولان دیده نمی‌شود، ذهنیت یک مسئول این است که یک مستند شامل چند گفت‌وگو و چند آرشیو است؛ درصورتی که این درست نیست. کار زمانی سخت‌تر می‌شود که قرار است از یک شخصیت شناخته‌شده مستندی ساخته شود که سیاسی است. افراد شاخصی چون بهشتی که برداشت‌های مختلفی از آنها می‌شود، گروه‌ها، جناح‌ها و حزب‌ها در تلاش برای انحصارشان هستند و آنها را منتسب به‌خود می‌دانند و این مستندساز است که باید پاسخگو باشد و از سوی دیگر برخی سعی می‌کنند سلیقه شخصی‌شان را حاکم بر مستند کنند و بعد از تولید همه صاحب‌نظر و منتقد می‌شوند.» صالحیان یکی از مشکلات تولید مستند را عدم‌حمایت‌ها عنوان می‌کند: «انگار ضرورت تولید از سوی مسئولان برایشان مشخص نیست. کار تاریخی به‌خصوص در حوزه مستند انجام دادن سخت است. گاهی پیدا کردن یک جمله از یک نفر ماه‌ها وقت می‌گیرد. راضی کردن برای مصاحبه هفته‌ها طول می‌کشد و چون مسئولان در دل کار نیستند، فکر می‌کنند راحت‌ترین کار تولید مستند است.»
آرشیوهای بی‌سروسامان
از دیگر مواردی که این مستندساز اشاره می‌کند، استفاده از فیلم‌های آرشیوی است. وی می‌گوید: «به‌شدت در این زمینه مشکل داریم؛ از متولی اصلی که رسانه ملی است تا سازمان‌های دیگر سازماندهی مناسبی وجود ندارد و حتی خدمات‌دهی خوبی انجام نمی‌شود. مهم‌ترین کار این است که سازمان‌ها و ارگان‌ها باید سر و سامانی به وضعیت آرشیو خود بدهند و ساختار و سازماندهی برای ارائه آرشیو‌هایشان به مستندسازان ایجاد کنند. در این زمینه روال مشخصی وجود ندارد.»
