آغاز احیای 7 گونه در معرض خطر انقراض دریایی

زهرا رفیعی-روزنامه‌نگار

193کشور عضو سازمان ملل متحد پس از نزدیک به 2دهه مذاکره بر سر ایجاد حفاظت از تنوع زیستی اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد به توافق رسیدند. به اعتقاد فعالان محیط‌زیست این یک توافقنامه تاریخی است. حفاظت از زیستگاه‌های ساحلی ایران به‌عنوان زایشگاه‌ برخی از گونه‌های دریایی بسیار اهمیت دارد. اقیانوس‌ها با پوشش بیش از 70درصدی کره زمین، 50درصد اکسیژن این سیاره را تولید می‌کنند. همچنین دارای بیشترین تنوع زیستی در کره زمین هستند؛ از این‌رو منبع مهم، حیاتی و اصلی پروتئین برای بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان به شمار می‌روند.

توسعه بدون آمایش ممکن نیست
حمیدرضا بارگاهی، اکوبیولوژیست دریایی:هم‌اکنون برنامه‌های توسعه‌ای کشور به سمت اقتصاد دریامحور در حرکت بوده و از سوی دیگر برنامه انقلاب آبی سازمان «فائو» در حال شکل‌گیری است. تلفیق این دو باعث شده که توجه به آب‌های آزاد در همه کشورهای متصل به اقیانوس‌ها ایجاد شود. از سال 2020 این برنامه در کشورهایی مانند مالزی، اندونزی، هند، چین، بنگلادش و... اجرا شده و در چند سال اخیر تحولات خوبی در حفاظت از دریاهای خود انجام داده‌اند. ذره‌ای شک نکنید که تنها راه توسعه در ایران نیز توسعه در مناطق دریایی است. ما مجبوریم به این سمت حرکت کنیم. کشورهای همسایه، به‌خصوص در مناطق جنوبی به‌طور حساب‌شده‌ای در حال توسعه مناطق ساحلی خود هستند. البته نباید فراموش کرد که این توسعه نباید به قیمت از بین رفتن زیستگاه‌های ساحلی و انفال کشور باشد.اصولا روش بهره‌برداری از سواحل در ابتدا تعیین محدوده «مناطق حساس ساحلی» و خارج کردن این پهنه‌های حساس از برنامه‌های توسعه‌ای به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره است. جنگل‌های حرا و مناطق مرجانی متعلق به یک کشور نیست و همه جهانیان از آن سهم دارند. اصل اساسی در برنامه‌های توسعه رعایت آمایش سرزمین است. برای برخی نقاط ساحلی در جنوب کشور آمایش سرزمین صورت گرفته است. به‌طور مثال در استان‌های هرمزگان و بوشهر مناطق حساس ساحلی تعیین شده است. طرح توسعه سواحل بکر مکران در سیستان و بلوچستان و پهنه‌بندی سواحل نیز از چند سال پیش اجرایی شده است.نخستین راهبرد برای بهره‌برداری از منابع طبیعی مناطق ساحلی و دریایی که بعضا با کشورهای همسایه مشترک است، استفاده از متخصصان اکوسیستم‌های دریایی است. تدوین نقشه راه توسعه پیش از توسعه باید انجام شود. قیمت‌گذاری مناطق حساس ساحلی به‌دلیل منحصر به فرد بودن و تأثیری که در تداوم حیات دارد، اصلا امکان‌پذیر نیست؛ به‌طور مثال تخریب مناطق ساحلی جزیره کیش، به معنای از بین رفتن یک جزیره کاملا یکتاست. از این جزیره به لحاظ اکوسیستمی و ژئومورفولوژیکی در هیچ‌جای دنیا نمونه‌ای وجود ندارد. زیستگاه‌های ساحلی در خلیج‌فارس و دریای عمان محل زادآوری گونه‌های آبزی است. بسیاری از گونه‌ها پس از زادآوری راهی اقیانوس‌ها یا سواحل قاره‌های دیگر می‌شوند. هرگونه تخریب این زایشگاه‌های ساحلی، به‌خصوص در ایران که بیشترین خط ساحلی را دارد در تنوع زیستی آبزیان دنیا می‌تواند مؤثر باشد.

کلیات توافقنامه
توافقنامه چارچوبی برای اشتراک عادلانه منافع ناشی از فعالیت‌های مربوط به منابع ژنتیک دریایی و اطلاعات دیجیتال ایجاد می‌کند. همچنین ابزارهای مدیریتی برای حفاظت پایدار از مناطق حفاظت‌شده دریایی و آبزیان بستر دریا‌ها ایجاد و تضمین می‌کند اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌ها در مناطق بین‌المللی در تصمیم‌گیری‌ها درنظر گرفته شود و همکاری در ظرفیت‌سازی و انتقال فناوری دریایی برای کمک به طرف‌ها، به‌ویژه کشورهای عضو در حال توسعه را تسهیل کند. توافقنامه جدید شامل 75ماده است که هدف آنها حفاظت، مراقبت و تضمین استفاده مسئولانه از محیط‌زیست دریایی، حفظ یکپارچگی اکوسیستم‌های اقیانوسی و حفظ ارزش ذاتی تنوع‌زیستی دریایی است. این توافقنامه پس از تصویب توسط 60کشور لازم‌الاجرا خواهد شد. دبیرکل سازمان ملل موظف است نخستین نشست کنفرانس توافق را حداکثر تا یک سال پس از لازم‌الاجرا شدن آن تشکیل دهد.