بیخ گوش تهران چه خبر است؟
همشهری مشکلات اطراف تهران را بررسی می کند
شهردار تهران در آخرین نشست خبری خود بر این نکته تأکید کرد که مهاجرت به تهران زیاد است، اما این جمعیت مهاجر بیشتر در استان تهران ساکن می‌شوند و نه در شهر تهران؛ زیرا هزینه مسکن در شهر به‌شدت زیاد است. علیرضا زاکانی از وضعیت دشوار مسکن در شهر تهران گفت و اینکه صاحب‌خانه شدن برای ساکنان این شهر تبدیل به رویا شده است.
سخن شهردار و آمار‌های افزایش جمعیت در شهرها و شهرستان‌های اطراف نشان می‌دهد که چه بازار بزرگی از تغییر کاربری و ساخت غیرقانونی خانه در نزدیکی شهر تهران به‌وجود آمده است. اگر محدوده قانونی شهرداری به مرز‌های منطقه‌ها ختم می‌شد به فاصله چند متر از آخرین ساختمان شهر، برج‌های بلند بدون مجوز رشد می‌کردند و خارج از هر قاعده‌ای به شهر متصل می‌شدند. درگیری‌های کنونی درباره ساخت‌وساز در حریم هم از اینجا ریشه می‌گیرد که خانه‌‌سازی نزدیک شهر سود کلانی دارد. زمین‌هایی که قبلا اراضی کشاورزی روستایی بودند یا حتی به منابع طبیعی تعلق داشتند به عناوین متعدد زیر ساخت‌وساز می‌روند و جمعیت ساکن در آنها بر جمعیت شهر افزوده می‌شوند. مسیر‌های ورود و خروج با خودرو‌های شخصی پرتردد‌تر می‌شوند. مصرف آب و تولید پسماند افزایش پیدا می‌کند و شهرداری باید به تمام نیاز‌هایی که در شهر و اطرافش تولید شده پاسخ بدهد. اکنون قوانین حریم مانع این کار شده، اما قیمت زمین در نزدیکی شهر همچنان در حال افزایش است.
شهریار
شهریار یکی از 16شهرستان استان تهران است که حدود 750هزار نفر جمعیت دارد و یکی از پرجمعیت‌ترین شهرستان‌های کشور محسوب می‌شود. این محدوده سر‌سبز و تاریخی که حدودا در فاصله 45کیلومتری غرب تهران واقع شده است، 7شهر و حدود 50روستا و شهرک دارد. این شهرستان از غرب و شمال به شهرستان‌های کرج و ملارد و از شرق به شهرستان‌های تهران، قدس و اسلامشهر و از جنوب به شهرستان‌های رباط‌کریم و بهارستان محدود می‌شود. از ابتدای سال1389 براساس مصوبه هیأت وزیران بخش‌های ملارد و شهرقدس از شهریار جدا و به شهرستان‌های مستقل تبدیل شدند.
مشکلات: عمده مشکلات حریم پایتخت در بخش‌های مربوط به شهریار و همچنین شهرقدس و ملارد ناشی از بلاتکلیفی و عدم‌تعیین دقیق حریم شهر تهران با این شهرستان‌ها‌ست. تخریب باغات و زمین‌های کشاورزی و همچنین افزایش جمعیت به‌واسطه گسترش حاشیه‌نشینی ازجمله مهم‌ترین مشکلات تهران در این محدوده از حریم است، اما تا زمانی که موضوع مشخص‌کردن محدوده حریم شهر تهران با شهرستان شهریار و همچنین شهرقدس و ملارد و... به نتیجه نرسد، عملا کنترل و مدیریت مشکلات و بحران‌هایی که در این بخش از حریم وجود دارد و شهر تهران را تهدید می‌کند، عملا ممکن و میسر نخواهد بود.
کارهای در دست اقدام: تعیین حریم شهر تهران و شهرستان‌های استان نیاز به‌کار مشترک بین وزارت کشور و وزارت راه و شهرسازی دارد. طبق پیگیری‌ها و براساس توافقات صورت‌گرفته قرار است تا ظرف یک ماه آینده مشکل تعیین حریم شهر تهران برطرف و حریم دقیق پایتخت مشخص شود، اما نیاز به همکاری‌های بین‌بخشی در این زمینه وجود دارد. همانطور که اشاره شد، عمده مشکلات در این شهرستان ناشی از بلاتکلیفی و عدم‌تعیین حریم است.
اسلامشهر
شهرستان اسلامشهر با جمعیتی بالغ بر ۶۰۰هزار‌نفر در جنوب غرب شهر تهران و در امتداد بزرگراه آیت‌الله سعیدی قرار دارد؛ محدوده‌ای که بخشی از آن ازجمله احمد‌آباد مستوفی در حریم شهر تهران قراردارد، اما عدم‌شفاف‌سازی در حوزه تقسیمات شهری و روستایی باعث بروز مشکلاتی برای شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و همچنین مردم شده است. برخی از مناطق این شهرستان با شهرستان‌های قدس، ملارد و شهریار تداخل مرزی دارند. همچنین تداخلات حریم شهرستان با مناطق مختلف تهران مشکلاتی را ایجاد کرده است. عدم‌رسیدگی به این موضوع مهم و راهبردی که بیش از 2دهه بلاتکلیف مانده، باعث توقف بازنگری طرح‌های جامع شهرها شده است. با برطرف‌شدن این چالش مهم، بسیاری از گره‌ها و اختلافات که زمینه‌ساز بروز تخلف نیز شده، مرتفع خواهد شد.
مشکلات: بسیاری از مشکلات حریم شهر تهران یکسان و مشترک است. در این بخش نیز دقیق نبودن مرزبندی‌ها، از سالیان گذشته تا به امروز باعث بروز مشکلات و تداخل و اختلاف‌هایی میان شهرداری منطقه18 و شهرداری اسلامشهر شده است. به‌عنوان مثال، در یکی از مهم‌ترین موارد پیش‌آمده به احداث بازار سنگ خلیج‌فارس موسوم به بازار سنگ اسلامشهر بر‌می‌گردد. شهرداری منطقه۱۸ با پیگیری از مراجع مختلف در ششم شهریورماه سال۹۶ جلوی تجاوز به حریم تهران را گرفت، اما این مشکل هنوز حل و فصل نشده است. با توجه به اینکه شهر سنگ در ورودی اتوبان تهران- ساوه واقع شده است، در آینده با تردد وسایل نقلیه سنگین و تقاضای بالای سفر در این محدوده، شاهد کاهش ضریب ایمنی و مشکلات ترافیکی و حوادث رانندگی برای شهر تهران خواهیم بود. مشکلات مربوط به حاشیه‌نشینی و افزایش جمعیت در حریم شهر تهران و همچنین بحث تخریب باغات و زمین‌های کشاورزی و ساختوسازهای غیرمجاز نیز ازجمله مشکلات جدی پایتخت در این بخش از حریم شهر تهران است.
کارهای در دست اقدام: با پیگیری‌های شهرداری تهران و طبق توافق‌های صورت‌گرفته قرار است با مشخص‌شدن دقیق مرز حریم تهران و شهرستان اسلامشهر در آینده‌ای نزدیک و حدودا طی یک ماه آینده، مشکلات و اختلاف‌های مربوط به این موضوع که چند دهه است ادامه دارد، یک‌بار برای همیشه برطرف شود.
کن
کن، حریم محدوده غرب تهران و منطقه5 شهرداری محسوب می‌شود. بخش کن در کوهپایه‌های البرز قرار گرفته و دارای آب‌وهوای مطلوب است. به‌دلیل داشتن درختان توت چندین‌ساله، شهر توت هم نامیده می‌شود. در ادوار گذشته دست‌اندازی به بخش‌هایی از این منطقه بکر که به‌نوعی قطب گردشگری محسوب می‌شود، طبیعت آن دستخوش تغییرات شده است. افراد سودجو و فرصت‌طلب از طریق ساختوسازهای غیرقانونی تیشه به ریشه طبیعت این محدوده زده‌اند. نبود مدیریت واحد شهری سبب شده تا حریم بدون متولی باشد. توپ مسئولیت در محدوده حریم مدام در زمین استانداری، فرمانداری، شهرداری، دهیاری و بخشداری پاسکاری می‌شود و همین تعدد متولی و خلأهای قانونی و کمبود نظارت‌ها، سبب شده تا امروز با تخریب طبیعت و فضای بکر حریم به‌ویژه کن مواجه باشیم. گرچه مدیریت شهری در این دوره اهتمام ویژه‌ای برای حفظ و صیانت از حریم کن دارد و با مجوز دستگاه قضا تخریب ساختوسازهای غیرقانونی در این محدوده را انجام داده و پیگیری می‌کند و مجوز ساخت‌وساز هم نمی‌دهد، اما شهرداری تهران به‌تنهایی نمی‌تواند با چالش‌های حریم مقابله کند.
برنامه شهرداری برای کن: شهرداری تهران تلاش می‌کند وضعیت حریم کن را ساماندهی کند و ازاین‌رو در کمیسیون ماده5 (اصلاح و ترمیم طرح تفصیلی) ده کن به 4 قسمت تقسیم شده است؛ نخست ۳۰۰هکتار منطقه کوهسار، دوم ۱۸۰هکتار باغ خرمالو که قرار است به یک تفرجگاه تبدیل شود، سوم ۷۹هکتار منطقه مسکونی و چهارم ۱۶۰هکتار توتستان که وضعیت مناسبی ندارد. مدیریت شهری با این تقسیم‌بندی قصد دارد از یک‌سو به مطالبه ساکنان مبنی بر نوسازی بافت‌های فرسوده پاسخ دهد و از سوی دیگر هویت منطقه را حفظ کند؛ بنابراین شهرداری تهران هیچ برنامه‌ای برای برج‌سازی و نابودی باغات کن ندارد و اقدامات مربوط به بافت مسکونی است.
شهرآفتاب
بخش آفتاب یکی از بخش‌های شهرستان تهران در استان تهران است که شامل اراضی وسیعی بین بهشت زهرا (س)و نمایشگاه شهر آفتاب از یک‌سو و مناطق 19 و 20 شهرداری تهران از سوی دیگر می‌شود. 3بخش آفتاب، کن و مرکزی همراه با شهر تهران «شهرستان تهران» را می‌سازند. مدتی پیش احمد صادقی، رئیس شورای اسلامی شهرستان تهران از روستا‌های بخش آفتاب بازدید کرد و اهالی مشکلات خود را با وی مطرح کردند. «ابراهیم علیپور» دبیر شهرستان آفتاب در گفت‌وگو با همشهری می گوید: «در منطقه19 و در بخش آفتاب بخش زیادی از املاک وقفی هستند. واقف مدت‌ها قبل از دنیا رفته و این املاک خرید و فروش شده است. اکنون هم اوقاف متولی این املاک است. از طرف دیگر اگر بخواهند ساخت‌و‌سازی را در داخل بافت روستا انجام دهند، با دهیاری مرتبط می‌شوند و اگر زمین مورد نظر خارج از بافت روستا باشد، با شهرداری و سازمان‌های دیگر روبه‌رو می‌شوند. موضوع دیگر هم زمین‌هایی است که به حرم مطهر امام خمینی(ره) تعلق دارند. بخشی از اهالی این زمین‌ها را هنگام ارتحال امام(ره) به حرم هدیه کردند و زمین‌ها اکنون به‌صورت رسمی در مالکیت حرم هستند. اکنون در محدوده طرح توسعه حرم، این اراضی فریز شده است.» او می‌گوید: «ما 16شهرستان در استان تهران داریم. مرز‌هایی که شهر تهران و حریم مناطق 22گانه را از شهرستان‌های دیگر جدا می‌کند، در بعضی نقشه‌ها با هم انطباق ندارد. در حدی که بعضی از روستا‌ها بلاتکلیف مانده‌اند و در هیچ‌یک از نقشه‌ها حضور ندارند. یکی از نمونه‌های درگیری جمع‌آوری زباله است زیرا بیشتر روستا‌ها تشکیلاتی برای جمع‌آوری زباله ندارند و شهرداری منطقه این کار را به‌عنوان جزئی از خدمات حریم، انجام می‌دهد.» او می‌افزاید: «مشکل دیگری که در روستا‌های بخش آفتاب رخ داده کوچ‌کردن اهالی قدیمی و جایگزین‌شدن آنها با اتباع بیگانه است. تعداد اتباع بیگانه که به‌صورت غیرقانونی مهاجرت کرده‌اند، در این روستا‌ها خیلی زیاد است و ما هم این موضوع را گزارش داده‌ایم که باید جنبه‌های مختلف اقامت اتباع مورد توجه قرار گیرد و برای آن تدبیری اندیشید.»
گلابدره
موضوع حریم گلابدره از آن دست پرونده‌هاست که بعید است بعد از 4سال افت‌و‌خیز برای همیشه بسته شود. البته شهرداری تهران برای این منطقه از ارتفاعات شمال برنامه گسترده‌ای درنظر دارد.
این بخش از حریم تهران قرار است در قالب طرح موضوعی - موضعی گلابدره ساماندهی شود و بدین‌ترتیب در بستر قانونی، ساخت‌وساز محله گلابدره ۳۰درصد توسعه یابد. در این طرح آمده با اجرای طرح موضوعی- موضعی اراضی گلابدره و آبک، سطح اشغال ۳۰درصدی به ۶۰درصد ارتقا خواهد یافت. محله آبک و گلابدره محدوده ارزشمندی است که به‌دلیل پهنه 212R طرح تفصیلی، حداکثر ظرفیت ساخت در آن 3طبقه ۴۰درصدی است و این امر باعث شده مالکان در مقاطع مختلف زمانی، به شکل غیرمجاز اقدام به ساخت و ایجاد الگوهای نامطلوب شهری در این محدوده کنند. تنها در سال گذشته، در این محدوده ۲۴۰ فقره تخلف ساختمانی رخ داد و بالای ۸۰درصد آنها فقط در پهنه 212R قرار دارند که با تأیید طرح فوق این محدوده با ساخت‌وساز بافت‌های فرسوده و تجمیع ریزدانه‌ها ظرفیت بهتری پیدا خواهد کرد. همچنین در این محدوده پلاک‌هایی فاقد سند رسمی هستند که براساس آخرین ضوابط، این املاک و ملک‌های قولنامه‌ای هم می‌توانند درصورتی‌که مساحت آنها بعد از رعایت اصلاحی به ۱۰۰مترمربع برسد و سابقه احیای بنا و مستندات رسمی قبل از سال۷۰ داشته باشند، درخواست مجوز کنند.
شهرک زیتون (منطقه خجیر)
یکی از حادترین پرونده‌های حریم تهران مربوط به اراضی 240هکتاری شهرکی با نام شهرک مسکونی زیتون است که در لبه شرقی شهر قرار دارد. پرونده این شهرک مربوط به 35سال پیش است که زمین این شهرک به‌صورت غیرقانونی از محدوده اختیار وزارت کشاورزی در اختیار کارکنان آن برای ساخت مسکن قرار گرفت اما اراضی آن در محدوده زمین‌های ملی قرار داشت و قابل ساخت‌وساز نبود. پس از آن طی 3دهه، ۲۳حکم قطعی قضایی از دادگاه‌های مختلف دریافت کرد و پرونده بارها مختومه اعلام شد و تنها راه‌حل آن اعطای زمین‌های معوض به اهالی شهرک بود اما آن موضوع نیز عملیاتی نشد تا طی این دوره طولانی همچنان پرونده شهرک زیتون به نتیجه نرسد.
حتی با وجود توسعه و گسترش شهر تهران در حریم و احداث بزرگراه شهید یاسینی در فاصله 100متری، بزرگراه شهید زین‌الدین در فاصله ۲۰۰متری و پایانه مسافربری شرق در فاصله ۲۵۰متری و وجود تمامی تاسیسات شهری ازجمله آب، برق، گاز و تلفن در ورودی شهرک همچنان پرونده این محل ثابت مانده و اهالی نمی توانند از خدمات شهری بهره مند شوند. از سال96 یک پیشنهاد برای زمین معوض نیز به اهالی داده شد که به‌دلیل شیب بالای 30درجه، قابل استفاده نبود و این پرونده همچنان در حریم شهر باز است.
