میدان، مقصد بوده نه گره ترافیکی
دکتر محمد بهشتی-فعال فرهنگی
70-80سال پیش خیابان‌های لاله‌ز‌ار، ناصریه، فلسطین، نادری، استانبول و انقلاب ساخته شدند. احداث این خیابان‌ها را که 70سال قبل اتفاق افتاده است با خیابان‌هایی که در این سال‌ها احداث شده است، مانند خیابان 30متری، خیابان 21متری، خیابان 46متری و خیابان‌های متری دیگر مقایسه کنید. در گذشته این خیابان‌های متری اصلا وجود نداشت؛ چرا که تعریف ما از خیابان، معبر، میدان و جاده مشخص و خاص بود.
خیابان به مسیری تسطیح شده که دو طرفش جدول یا تیر چراغ‌برق کار گذاشته شده باشد، گفته نمی‌شد، بلکه از نظر جامعه شهری خیابان مسیری است که در آن زندگی شهری جریان داشته باشد؛ یعنی تنها مقصد قرار نگیرد و مسیری برای رفت‌وآمد محسوب نشود؛ مثل خیابان ناصریه که در دهه 40ساخته شد و هر‌چند به مثابه یک معبر در آن تردد هم اتفاق می‌افتاد، ولی کاربری اصلی‌اش تنها تردد نبوده است.
در آن دوره بین جاده و خیابان تفاوت قائل بودیم؛ بین میدان و فلکه فرق قائل بودیم. فلکه یک گره ترافیکی بود، اما میدان، یک مقصد. مثلاً اگر یادتان باشد جاده قدیم شمیران را داشتیم که اکنون اسمش خیابان شریعتی است. با این نامگذاری، جامعه می‌فهمید اگر کاربری جایی فقط و فقط عبور و مرور است یا فقط مقصد و مبدأ در آن اهمیت دارد، اسمش «جاده» است. و مهم نیست که آسفالت شده یا نشده باشد. و اهمیتی ندارد که جدول داشته یا نداشته باشد.
جریان داشتن زندگی معیار اصلی خیابان‌سازی‌ها بود درصورتی که در دوره جدید عملاً جاده‌ها را خیابان و از آن بدتر همه خیابان‌هایمان را جاده کرده‌ایم. چرا؟ به‌دلیل اینکه سیطره کمیت اتفاق افتاد و بر اذهان ما سیطره کمیت حکومت می‌کرد. پس در این دهه‌های اخیر فقط هر چیزی را به‌صورت کمی به جامعه آورده‌ایم. به همین دلیل، شاهد اغتشاش زبانی هستیم؛ یعنی قبلا به مکانی می‌گفتند خیابان یا میدان و اکنون به مکان دیگر.
این اتفاق‌ها عملاً می‌تواند برایمان روشن‌کننده باشد که در این 6 یا 7 دهه اخیر شاهد توسعه کمی آن هم در کمیت‌های تغییر‌یافته در شهرهایمان به‌ویژه شهر تهران بوده‌ایم. اما اینکه حقیقتاً توسعه چیست، سؤالی است که هر شهروند باید جوابش را بداند. در توسعه‌پذیری شهر، بیش از آنکه کمیت‌ها اهمیت داشته باشد، کیفیت‌ها مهم است و باید برای آن ارزش قائل بود؛ یعنی تبدیل شدن جاده به خیابان اهمیت دارد؛ تبدیل شدن فلکه به میدان مهم است؛ تبدیل شدن یک سکونت وسیع به شهر اهمیت دارد و بعد از آن شهر شدن شهر، حائز اهمیت است.