جان دوباره در‌‌خلیج‌گرگان

آزاده سلطانی- روزنامه‌نگار

شمارش معکوس برای پایان لایروبی خلیج‌گرگان آغاز شده ‌است. 25خرداد سال گذشته بود که اجرای عملیات لایروبی خلیج‌گرگان براساس مصوبه‌های سفر استانی رئیس‌جمهوری شروع شد و حالا محمدعلی زنگانه، استاندار گلستان از پیشرفت فیزیکی 80درصدی این طرح در کانال آشور به‌عنوان یکی از
3 کانال اصلی ارتباط با دریای خزر خبر می‌دهد و می‌گوید که اجرای طرح طبیعت‌گردی آشوراده و خلیج گرگان بر اقتصاد دریا محور تأثیر مستقیم دارد و این مسئله فرامنطقه‌ای است.
برای اجرای این طرح، قرارداد 2840میلیارد ریالی بین سازمان بنادر به‌عنوان کارفرما و قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا(ص) به‌عنوان مجری بسته شد. لایروبی خلیج‌گرگان جدای از بحث زیست‌محیطی آن، از این جهت که نقشی در توسعه اقتصاد دریا محور دارد، حائز اهمیت است.

گام اول، لایروبی خلیج
خلیج‌گرگان بزرگ‌ترین خلیج دریای خزر است که بر اثر پیشروی شبه جزیره میانکاله در جنوب شرقی خزر تشکیل شد و در سال۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز به‌عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و حاکی از آن است که نه فقط خلیج‌گرگان بلکه نواحی اطراف آن شامل شبه جزیره میانکاله و تالاب بین‌المللی گمیشان هم یک مجموعه ارزشمند محیط‌زیستی هستند. با دست‌وپنجه
 نرم کردن این حوضه آبی با خشکی و کاهش تزار آبی دریای خزر به‌اندازه 25سانتی‌متر در 5سال اخیر، 35درصد از ناحیه جنوبی خلیج گرگان خشک شد. ازاین‌رو، وضعیت نامناسب خلیج گرگان و تشدید خشکی آن در اولویت دولت سیزدهم قرار گرفته ‌است. با اجرای طرح لایروبی خلیج گرگان به‌عنوان نخستین قدم، قرار است برنامه‌هایی برای توسعه اقتصاد دریا پایه و به‌دنبال آن اشتغال‌زایی اجرا شود. پلان کلی پروژه لایروبی خلیج گرگان در 10فاز طراحی شده است که از بندر ترکمن تا آشوراده بوده و در فاز نخست لایروبی از یک کیلومتری داخل دریا و در دهانه با عرض ۴۵۰مترمکعب انجام شد.‌

اجرای برنامه‌های گردشگری و تجاری
استان گلستان با داشتن بندرهای مسافری ازجمله بندر ترکمن در اقتصاد دریا پایه حرفی برای گفتن دارد. موضوعی که مدیر بنادر و دریانوردی استان گلستان از آن به‌عنوان ظرفیت قابل ملاحظه یاد می‌کند و به همشهری می‌گوید: «در طرح لایروبی خلیج گرگان، لایروبی حوضچه اسکله بندر ترکمن نیز در دست انجام است. اسکله‌ای مسافری که 23سال است غیرفعال شده و با پایان طرح، راه‌اندازی می‌شود.»
نورالله عباسی، توسعه اقتصاد دریا محور در بندر ترکمن را در 2بخش مسافری و تجاری می‌داند و ادامه می‌دهد: «با پایان لایروبی، کانال آشوراده به کانال اصلی خلیج وصل و تردد مسافران نیز از بندر ترکمن به سمت جزیره آشوراده که بخش گردشگری است، میسر می‌شود.» با این حساب، گردشگری که یکی از بخش‌های اصلی اقتصاد دریا محور است، جانی تازه می‌گیرد. این‌طور که عباسی می‌‌گوید: گردشگری این منطقه سالانه میزبان 200هزار مسافر است و با به روز کردن زیرساخت‌ها و خدمات در بخش گردشگری بندر ترکمن و بندر گز، نویدی برای توسعه و پیشرفت گردشگری به گوش می‌رسد؛ موضوعی که عباسی از آن به‌عنوان رونق کسب‌وکار خانواده‌های ساکن در گلستان نام می‌برد. گذشته از بحث گردشگری، با پایان طرح لایروبی خلیج گرگان بحث تجاری نیز مطرح می‌شود. مدیر بنادر و دریانوردی گلستان با اشاره به اتصال بندر ترکمن به راه‌آهن سراسری کشور می‌گوید: «اتصال بندر ترکمن به شبکه ریلی داخل و خارج کشور، به‌معنای تبادل کالا و فعالیت گمرکات است.»‌

پرورش آبزیان
خلیج گرگان در بخش جنوبی با استان‌های مازندران و گلستان احاطه شده و دارای تنوع زیستی منحصربه‌فرد است و نه‌تنها ماهیان با ارزش غضروفی، ماهی سفید و ماهی کفال دارد بلکه سهم قابل‌توجهی از خاویار مورد نیاز کشور را تامین می‌کند. مدیرکل شیلات گلستان به همشهری می‌گوید: «به‌دلیل نامناسب بودن شرایط خلیج گرگان و پسروی آب دریا، برای پرورش ماهیان در قفس با چالش روبه‌رو بودیم که با لایروبی و احیای این خلیج، توسعه پرورش ماهی در قفس و فعالیت آبزی پروری در دریا را خواهیم داشت که زیرمجموعه‌ای از اقتصاد دریا پایه است.همچنین با لایروبی خلیج گرگان، تردد شناورها و فعالیت صیادان نیز تسهیل می‌شود..» به‌گفته اسماعیل جباری، پروژه پرورش میگو به وسعت 10هزار هکتار و پرورش 3080تن میگو که برای 2400نفر اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم ایجاد می‌کند، طرحی است که با پایان لایروبی خلیج گرگان رقم می‌خورد.‌

کاشت نهال در دپوی رسوبات
دپوی رسوبات لایروبی خلیج گرگان، یکی از دغدغه‌های طرفداران محیط‌زیست است. قبل از اجرای طرح لایروبی خلیج‌گرگان، 3دایک در جزیره آشوراده و یک دایک در بندر ترکمن برای انتقال رسوبات طراحی و قرار شد با اتمام کار و انجام عملیات تسطیح، از طریق بذر افشانی و کاشت نهال، گیاهانی متناسب با اقلیم و بیشتر گیاهان شوری دوست در این منطقه کاشته شود.
 اقتصاد دریا محور، در برنامه ششم توسعه و بودجه‌های سالانه مورد توجه قرار گرفته است. هدف اصلی از این رویکرد، خروج از اقتصاد نفتی مطرح شده است و مسئولان و کارشناسان در 3استان شمالی و 4استان جنوبی ساحلی
هم معتقدند؛ رشد اقتصاد بر دریا پایه، می‌تواند در حوزه‌های گردشگری، حمل‌ونقل، شیلات، صنایع، آب‌شیرین‌کن و مناطق آزاد و تجاری محقق شود. اقتصاد دریا محور درواقع استفاده پایدار از منابع و گستره‌های آبی اعم از اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها، سواحل و جزایر برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت و ایجاد مشاغل است.‌‌

پیگیری اقدامات مکمل

طرح لایروبی کانال آشوراده به عمق ۱.۵متر و به طول ۸.۸کیلومتر با کف کانال به عرض ۷۰ تا ۴۴۰ متر، نقش بسزایی در نجات خلیج‌گرگان دارد. قرارداد لایروبی خلیج گرگان نشان می‌دهد که در مجموع یک‌میلیون‌‌و160هزار مترمکعب باید لایروبی شود که 80درصد کل طرح اجرا انجام شده‌است. اما برخی از مسیرها نیز در طول اجرای طرح، در عمق بیشتری لایروبی می‌شود و بخش‌هایی نیز به طرح اضافه شده که درمجموع 250هزار مترمکعب هم به عملیات طرح اضافه می‌کند. مثل لایروبی حوضچه بندر ترکمن و لایروبی مسیر تردد بندر ترکمن و جزیره آشوراده که معمولا بیشترین مسافران را دارد و طرح‌های گردشگری بیشتری برپا می‌شود. به‌گفته عباسی، عمق لایروبی از یک و نیم متر در این مسیر به 2متر افزایش یافته‌است. او علت این امر را اینگونه بیان می‌کند: «نخست اینکه مدت ماندگاری آب بیشتر شود و بعد اینکه امکان استفاده از قایق برای تسهیل تردد مسافران فراهم باشد.» با وجود این عباسی معتقد است پروژه در زمانبندی مقرر شده تکمیل می‌شود.
استاندار گلستان می‌گوید که لایروبی اسکله بندرترکمن به سمت جزیره آشوراده با عمق منطقی انجام شد که تکمیل آن گردشگری منطقه را رونق خواهد داد. محمدعلی زنگانه، از اجرای مقدمات اولیه اجرای طرح طبیعت‌گردی جزیره آشوراده در سطح ۲۲هکتار نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: «با اجرای سایر بخش‌های مرتبط با علاج‌بخشی خلیج گرگان ازجمله لایروبی کانال‌های خزینی و چپاقلی، پمپاژ آب به خلیج گرگان و تامین حقابه خلیج گرگان از آب مازاد مازندران، آرزوی ساکنان گلستان در احیای این پهنه آبی برآورده خواهد شد.» معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار گلستان نیز ابراز امیدواری می‌کند که اهالی گلستان در سفر دوم رئیس‌جمهوری به استان، شاهد افتتاح لایروبی کانال آشوراده خلیج گرگان و همزمان لایروبی حوضچه در بندرترکمن هم باشند. به‌گفته سیدمحمد دهنوی، تحولات منطقه‌ای که در نتیجه سیاست خارجی و دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم شکل گرفته، آینده روشنی را برای توسعه اقتصادی شرق دریای خزر ترسیم کرده است. سید مهدی مهیایی، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار گلستان نیز از پیگیری اقدامات مکمل مانند پمپاژ آب از دریای خزر و تأمین حقابه قره سو برای احیای خلیج گرگان در سفر دوم رئیس‌جمهور خبر می‌دهد.‌

مکث
خلیجی قدیمی‌تر از دریا
شواهد زمین‌شناسی نشان می‌دهد که خلیج گرگان حدود 2600سال قبل زمانی که تراز آب دریای خزر در ارتفاع ۲۲متر قرار داشت، هنوز شکل نگرفته بود و در زمان یخبندان کوچک در تراز ارتفاعی ۲۴متر زبانه شبه جزیره میانکاله شروع به پیدایش کرد. شهریور۱۴۰۰ بود که اعلام شد، حدود 30درصد از این خلیج ‌ خشک شده و احتمال تکرار فاجعه دریاچه ارومیه در خلیج‌گرگان وجود دارد. احیای خلیج گرگان مطالبه‌ای بود که روند اجرای آن آغاز شده و قرار است با اتمام عملیات لایروبی که یکی از اقدامات لازم برای احیای آن است، اقتصاد دریا محور در شمال کشور نیز رونق بگیرد.