یک کتاب کلاسیک

کتاب «سینمای آمریکا: کارگردانان و کارگردانی 1968-1929» نوشته اندرو ساریس یکی از آن کتاب‌های کلاسیک و بسیار مهمی است که کتابخوانان و سینمادوستان ایرانی سال‌ها در انتظار ترجمه‌اش بودند و بالاخره رحیم قاسمیان و نشر هرمس به این چشم‌انتظاری پایان دادند. ساریس شارح تئوری مؤلف در آمریکا بود و جایگاه کارگردان در سینما را به صدر نیروهای دخیل در تولید یک فیلم برکشید و بررسی سبک شخصی کارگردانان را در ارزیابی انتقادی فیلم‌ها اولویت بخشید. البته همه تئوریسین‌ها و منتقدان سینما موافق ساریس و تئوری مؤلف نبودند و نسبت دادن تمام اعتبار هنری یک فیلم به کارگردان را نه منصفانه می‌دانستند و نه منطقی. پالین کیل  یکی از این منتقدان بود که بر سر تئوری مؤلف به‌طور جدی با ساریس وارد جنگ و جدل شد و حتی با نوشتن کتابی سعی کرد نشان دهد که اعتبار فیلمی مثل «همشهری کین» باید به فیلمنامه‌نویس آن یعنی هرمن منکه‌ویچ تعلق بگیرد و نباید ارسن ولز را در خلق این شاهکار دست تنها فرض کرد. در این کتاب، ساریس کارگردانان را به 11دسته تقسیم می‌کند و به آنها براساس اینکه در کدام دسته قرار می‌گیرند، اعتبار می‌بخشد. دسته اول «شایستگان حضور در معبد خدایان» هستند. چاپلین، فلاهرتی، فورد، گریفیث، هاکس، هیچکاک، کیتن، لانگ، لوبیچ، ‌مورنائو، افولس، رنوآر، فون‌اشترنبرگ و ولز ساکنان دسته اول هستند. دسته بعد «در حاشیه بهشت» نام دارد که مثلا آلدریچ، کاپرا و سیرک و... عضو آن‌ هستند. «رازوَرزان پراحساس»، «صاحبان مزایای جانبی»، ‌«نه به آن خوبی که در نگاه اول به‌نظر می‌آید»، «کمی دوست‌داشتنی»، «کمی جدیت به گِل‌نشسته»، «غیرمتعارف‌ها، تک‌فیلمی‌ها، و تازه‌واردها»، «سوژه‌هایی برای بررسی بیشتر»، «برای دلقک‌ها راه باز کنید» و «موارد متفرقه» سایر مقوله‌بندی‌های این کتاب کلاسیک هستند. هر علاقه‌مند جدی سینما برای آشنایی با سینمای کلاسیک آمریکا و شناخت ارزش کارگردانان و فیلم‌ها حتما باید این کتاب را بخواند. می‌توانید با مقوله‌بندی ساریس موافق یا مخالف باشید، اما نمی‌توانید ارزش کارش را منکر شوید. خواندن این کتاب درست مثل زمان انتشارش در 6دهه قبل هنوز ضرورت دارد؛ مخصوصا در دوره‌ای که ارزش‌های سینمایی بیشتر مورد شک و تردید واقع شده است.